Klimaatvriendelijker en -robuuster gewassen telen: er is een heel arsenaal aan maatregelen die landbouwers zelf kunnen implementeren. Maar onzekerheid over de impact ervan op de dagelijkse bedrijfsvoering en op de economische bedrijfsresultaten, houdt hen vaak nog tegen. Het KLIMREK-project bracht hierin verandering, met klimaatondersteuning op maat van individuele Vlaamse landbouwbedrijven. Vanuit haar afdeling Remote Sensing verzorgde VITO de ‘geo-component’. Hierdoor konden ook satelliet- en dronebeelden worden gebruikt om akkers van deelnemende landbouwers te monitoren. Met geo-landbouwtools zoals WatchITgrow en WaterRadar kunnen klimaatconsulenten en landbouwers vlotter de juiste maatregelen kiezen en opvolgen.
Een landbouw die beter is voor het klimaat en die ook beter bestand is tegen gevolgen van de klimaatverandering, zoals extreem weer. Weinigen zullen nog aan de noodzaak daaraan twijfelen, maar hoe begin je er als landbouwer aan? ‘Er bestaat een ruim arsenaal aan maatregelen om landbouwbedrijven klimaatvriendelijker en -robuuster te maken’, zegt Anne Gobin van VITO. ‘Denk aan gewasdiversificatie, aan afwisseling tussen voor-, tussen- en nateelten, aan extra bodemzorg via bodembedekking of nutriëntenbeheer, aan omzoming van akkers met grasstroken of hagen, aan boslandbouw, aan het langer vasthouden van water…’ Maar bij de ene landbouwer zal een bepaalde maatregel meer effect hebben dan bij de andere. Elk landbouwbedrijf is immers uniek, door de specifieke geografie (onder meer bodem-, water- en landschapstype), activiteit, omvang en bedrijfsvoering.
Klimaatscan
In plaats van lukraak klimaatmaatregelen door te voeren, doet een landbouwer er dus goed aan eerst zijn bedrijf door te lichten op klimaatvlak. Zo kan een klimaatconsulent samen met de landbouwer ontdekken welke opties interessant zijn en ook welke impact die kunnen hebben op de economische bedrijfsresultaten. Zo’n doorlichting – een ‘klimaatscan’ – vormde het begin van het traject dat de landbouwers volgden die deelnamen aan het zopas afgesloten Vlaamse KLIMREK-project, dat liep van september 2019 tot september 2023. In dit door VLAIO ondersteunde landbouwproject werden de deelnemende landbouwers in hun bedrijfsspecifieke traject van nabij opgevolgd, van de initiële klimaatscan tot de klimaatkoers waarbij klimaatconsulenten samen met de landbouwer effecten van de doorgevoerde klimaatmaatregelen evalueerden. Iedereen die met de landbouw in Vlaanderen is begaan kan uit de resultaten nu lessen trekken over hoe de sector klimaatvriendelijker kan ondernemen. Het project werd uitgevoerd door ILVO (coördinator), Boerenbond en VITO.
KLIMREK, dat staat voor ‘klimaatmaatregelen met economische kansen op het landbouwbedrijf’, begon vier jaar geleden met vijftien landbouwbedrijven, verspreid over gans Vlaanderen en behorend tot een van deze drie sectoren: de melkveehouderij, de varkenshouderij en de akkerbouw. Naarmate het project vorderde konden meer bedrijven zich aansluiten.
Alles begon dus met het ontwikkelen van de klimaatscan, waarbij klimaatconsulenten van Boerenbond en onderzoekers van ILVO langsgingen bij de deelnemende landbouwers om bedrijfsspecifieke data te verzamelen. Die werden daarna verwerkt in een levenscyclusanalyse per bedrijf, en mede op basis daarvan werd voor elk landbouwbedrijf een doorlichting gedaan, een pakket aan klimaatmaatregelen samengesteld, alsook een begeleidende kosten-batenanalyse.
Voor de dataverzameling deden de consulenten ook een beroep op VITO, dat veel ervaring bezit in de ondersteuning van landbouwers op basis van remote sensing. ‘Binnen het projectdeel van de akkerbouw waren wij verantwoordelijk voor de “geo-component”, zeg maar de ruimtelijke informatie’, vertelt Gobin. ‘Daarin zat de echte meerwaarde van onze betrokkenheid.’ De Remote Sensing-afdeling van VITO gebruikte verschillende soorten aardobservatiedata zoals satelliet- en dronebeelden om verschillende kenmerken van de akkers te monitoren, bijvoorbeeld gewasgroei en droogte. De klimaatconsulenten en landbouwers kunnen de data raadplegen via WatchITgrow, de online tool die VITO ontwikkelde voor akkerbouwers om hun productie beter op te volgen en op een duurzame manier te verbeteren. Zo hielp VITO de landbouwers ook in de verdere fases van het KLIMREK-project, bij het voorstellen van mogelijke klimaatmaatregelen.
Niet langer crisismanagement
De geo-component die VITO binnen KLIMREK verzorgde, oversteeg het niveau van individuele akkers of landbouwpercelen. De landbouwbedrijven werden ook in hun ruimere geografische context onder de loep genomen. Zo werd bijvoorbeeld de beschikbaarheid van water in kaart gebracht voor beregening. En ook hier konden de landbouwers een beroep doen op een door VITO ontwikkelde online tool. WaterRadar toont immers welke alternatieve waterbronnen in hun omgeving beschikbaar zijn. Dat kunnen reservoirs zijn van gezuiverd rioolwater, maar evengoed spaarbekkens opengesteld door bedrijven zoals de Leuvense bierbrouwerij AB Inbev of de West-Vlaamse diepvriesgroentenfabrikant Ardo.
Mede dankzij remote sensing-data kunnen landbouwers veel beter de vinger aan de pols houden van hun bedrijfsvoering. Zo kunnen ze sneller en beter inspelen op aankomende veranderingen, en idealiter hoeven ze daardoor niet meer over te schakelen op crisismanagement. Een voorbeeld van zo’n crisis is langdurige droogte en dus watertekort. Landbouwers kunnen zich met verschillende maatregelen hiertegen wapenen. Ze kunnen water in nattere periodes langer bijhouden, bijvoorbeeld door schotten in aanpalende grachten te plaatsen of via peilgestuurde drainage van hun akkers – een geschiktheidskaart voor peilgestuurde drainage kan overigens geraadpleegd worden via WaterRadar. Of ze kunnen zelf waterreservoirs aanleggen door bijvoorbeeld regenwater te collecteren. Ook dit soort klimaatmaatregelen kwam aan bod in KLIMREK.
Wat viel op tijdens het project? ‘Het verraste ons te zien hoe bedrijfsspecifiek klimaatmaatregelen wel zijn’, zegt Gobin. ‘Wat bij de ene landbouwer werkt, werkt daarom nog niet bij de andere, ook al lijkt hun bedrijfsvoering sterk op elkaar. Dat is natuurlijk eigen aan de Vlaamse landbouw. Hoewel we een kleine regio zijn, hebben we een grote diversiteit aan bodems, landschappen en ook landbouwactiviteiten.’ Reden te meer dus om voor een aanpak op maat van individuele bedrijven te gaan. En zo begint een klimaatvriendelijkere en -robuustere landbouw in nauwe samenwerking met het landbouwbedrijf, waarbij de focus ligt op de combinatie van bedrijfsspecifieke kenmerken, data en technologie.
