Duurzaam herstel in een 90%-economie

Terwijl we de voorbije maanden uitkeken naar het post-coronatijdperk, beseffen we intussen dat we beter over een co-coronatijd spreken. De komende periode waarin we met het coronavirus zullen leven, in afwachting van een vaccin. Intussen passen onze gewoonten zich aan aan het leven op een veiligere afstand.

De wekelijkse peilingen van de Nationale Bank van België (NBB) tonen dat midden maart ondernemingen en zelfstandigen hun omzet gemiddeld met 30 procent zagen dalen. In de horeca en de vrijetijdssector was dat 80 à 90 procent, in voedingszaken en de logistiek 10 à 20 procent. (1) We stellen vast dat in landen zoals China waar men al verder in de herstelfase zit, de economische activiteit nog niet ten volle herneemt. Recent lanceerde The Economist de term ‘90% economy’ om de economische activiteit met geknipte vleugels te benoemen.  

De Nieuw-Zeelandse eerste minister riep het land op om minder te gaan werken als oplossing van de crisis. (2) In dit nieuwe Kiwimodel stapt iedereen over naar een 4-dagen werkweek. Door een herverdeling van het werk en een toename van de vrije tijd, verwacht ze een heropleving van de economie. Hiermee speelt ze in op het uitgangspunt dat we, vanuit een solidaire maatregel, het gedrag van de consument moeten beïnvloeden, eerder dan strikte regels op te leggen. Ook in Vlaanderen werd het idee van een collectieve werktijdvermindering voor bedrijven in moeilijkheden al geopperd. 

Naast de economische effecten, vragen we ons ook af in welke mate de crisis een (blijvende) impact zal hebben op onze milieu-voetafdruk. Leidt de verminderde economische activiteit ook tot de gewenste vermindering van broeikasgasemissies? Komt dan toch minstens het klimaat beter uit deze moeilijke periode?

Bij VITO hebben we een macro-economisch model (type “CGE”) om het effect van een beleidsmaatregel op de Belgische economie en emissies door te rekenen. We brachten enkele mogelijke scenario’s van de 90%-economie samen om de mogelijke effecten te evalueren. En om meteen de conclusie te geven, de klimaatwinst is kleiner dan het economische verlies, maar er is hoop om dat om te keren.

We stellen ons de vraag of een gericht ingrijpen van de overheid deze onbalans kan herstellen. Kunnen groene investeringen zorgen voor een beperking van de economische schade én een vermindering van de klimaatimpact. Dat is alleszins de logica die ook op Europees niveau wordt uitgedragen met de Green Deal (3) en het Actie Plan Circulaire Economie. Dat laatste zet sterk in op versterking van lokale kringlopen en activiteiten.

Om aan te tonen dat een dubbel positief effect inderdaad kan, werken we een voorbeeld uit binnen de bouwsector. Die draait op lokale toeleveringskanalen en biedt veel lokale werkgelegenheid. Bovendien kunnen via gerichte renovatie veel broeikasgasemissies beperkt worden: verwarming is verantwoordelijk voor 70% van alle emissies van huishoudens. De verwarming van huizen draagt voor 14% bij aan de territoriale emissies in België. (4) Door vergaand energetisch te renoveren kunnen we de uitstoot van CO₂ dus sterk verminderen. Het individueel renoveren van woningen  is niet de enige optie om de energieprestatie van huizen te verbeteren, voor sommige wijken kunnen bijvoorbeeld warmtenetten een oplossing bieden. Maar voor dit voorbeeld focussen we op energetische renovatie.

90% tot 95% van de woningen en appartementen in België voldoet momenteel niet aan het energieprestatie label A of A+. Door goed te isoleren, het plaatsen van zonnepanelen en eventueel een warmtepomp kan het energieverbruik van een huishouden met 70% verminderd worden. Maar zulke renovatie biedt nog meer voordelen. Door betere lichtinval, luchtcirculatie en algemeen comfort, worden de bewoners gezonder, gelukkiger en productiever (thuiswerk!). Een gerenoveerde wijk zorgt ook voor een veiliger gevoel bij de bewoners. De marktwaarde van het gerenoveerde pand stijgt en operationele kosten dalen.(5) 

We rekenen het effect door van een subsidiemaatregel of belastingreductie. Door een subsidie van 120M€ stimuleren ze extra burgers om de beslissing om te renoveren te maken. Ze ontzorgen de burgers en bieden bijvoorbeeld de mogelijkheid om het plannen en opvolgen van de renovatie over te laten aan een architect. De subsidie dekt de extra dienstverlening en helpt de gezinnen om de beslissing om te renoveren te nemen. Als reactie op deze maatregelen besluiten een 80 000 tal gezinnen over te gaan tot energetische renovatie van hun woning of appartement.

Het toepassen van de overheidsinterventie in de hogergenoemde scenario’s van de 90%-economie  beperkt het verlies van BBP. Het gericht beleid voor renovatie van woningen zorgt voor een stijging van het BBP met 0,045% tot 0,048%, afhankelijk van het scenario. Dat lijkt beperkt, maar het is gemiddeld een toename met 176 miljoen euro, voor een investering van (slechts) 120 miljoen euro.

Het economisch verlies van de crisis wordt dus beperkt gecompenseerd. Maar wat meer is, de effecten op klimaat zijn positief. De klimaatemissies dalen met 0.34%, dat is dus veel meer dan de economische winst van 0.04%. In het kiwimodel  zijn de klimaatwinsten groter (504 kton reductie) dan voor het consuminderenscenario (490 kton minder CO2 voor 90% economie bij niet-essentiële sectoren). Door gericht de energetische renovatie van woningen te stimuleren, kan dus zowel economische meerwaarde als klimaatwinst geboekt worden. Wat meer is, de gerealiseerde klimaatwinst kost geen geld, maar brengt via terugverdieneffecten nettowinst op voor  de overheidsfinanciën. 

Het voorbeeld toont aan dat gericht investeren in een lokaal verankerde sector leidt tot een switch in de economie waardoor zowel het GDP als het klimaat erbij wint. De crisis doet het GDP sterker dalen dan de CO2-emissies. Een duurzaam beleid gericht op stimuleren van de lokale economie, zorgt voor een stijging van het GDP en een relatief grotere reductie van de CO2-emissies. Dit dubbel positief resultaat wordt gerealiseerd wanneer we de stimuli richten op een sector die een grote lokale component heeft, dwz veel mensen tewerkstelt en zijn producten betrekt uit de lokale markt. Vergelijkbare effecten kunnen dan ook verwacht worden voor lokale (bio)landbouw of lokaal gerichte diensten.