De renovatie van het conferentiegebouw op de JRC Geel-site is een unieke gelegenheid om het Nieuw Europees Bauhaus-initiatief van de Europese Commissie in de praktijk te brengen. Een kans ook om de ambitieuze European Green Deal te laten resulteren in een concreet bouwproject dat duurzaam, mooi en inclusief is (en dat ook op deze manier wordt gerealiseerd). VITO, sinds jaar en dag een van de buren van het JRC Geel, is nauw betrokken bij de duurzaamheidsanalyse van het ganse project via Level(s), een nieuw Europees kader om de duurzaamheid van gebouwen te beoordelen.
Vlak naast de VITO BIO-site op de rand van Mol en Geel ligt de site van het Joint Research Centre (JRC), een Europees onderzoekscentrum dat al dateert van de prille beginjaren van de Europese eenmaking. En dat geldt eigenlijk ook voor de gebouwen waarin het JRC huist. ‘Onze gebouwen dateren uit de jaren ‘60 en 70’, zegt Marc Wellens hoofd Ondersteunende Diensten van het JRC Geel. ‘Op het vlak van gebruik en comfort valt dat nog mee – ze werden indertijd modern en smaakvol ontworpen en ingericht – maar de duurzaamheid (isolatie, energieverbruik …) laat helaas te wensen over.’
Tien jaar geleden al werd er gestart om de JRC-site te renoveren om deze zo naar de 21ste eeuw te tillen. De plannen omvatten een grondige renovatie van de basisinfrastructuur, kantoren en laboratoria, maar ook de renovatie van een conferentiegebouw naar een multifunctioneel gebouw met ontmoetings- en ontspanningsfaciliteiten voor het personeel en een gloednieuw bezoekerscentrum. In de vorm van een ‘burgerforum’ zullen mensen daar nader kennis kunnen maken met het JRC en de Europese Commissie.
Nieuw Europees Bauhaus initiatief
De afgelopen tien jaar is er echter veel veranderd op het gebied van duurzaamheids-doelstellingen, en daardoor werden ook de eerste plannen voor de herinrichting en renovatie van de JRC-site bijgestuurd. Het is te zeggen: ze werden concreter en ambitieuzer ingevuld. Eind 2019 zag immers de Green Deal het licht, het programma van de Europese Commissie om van Europa tegen 2050 de eerste klimaatneutrale economie en samenleving te maken. In het spoor van die European Green Deal hield Commissievoorzitter Ursula Van der Leyen hoogstpersoonlijk een ander initiatief boven de doopvont. Met een heus Nieuw Europees Bauhaus initiatief wil de Europese Commissie volop inzetten op design en architectuur die behalve duurzaam ook inspirerend en mooi zijn. ‘Het Nieuw Europees Bauhaus initiatief rust op drie pijlers: schoonheid (o.a. look & feel), toegankelijkheid (inclusiviteit) en duurzaamheid. Daar konden wij ons prima in vinden en dus besloten we om dit renovatieproject als een intern New European Bauhaus pilootproject te positioneren. Met succes’, zegt Lia Bektasiadou, de projectleider bij het JRC.
Het project, dat JRC Citizens Hub zou gaan heten, zal dus op-en-top duurzaam zijn. En dat geldt niet alleen voor het uiteindelijke resultaat (dat tegen 2025 klaar moet zijn, in het voorjaar van 2023 wordt de bouw gestart) maar ook voor de ontwerp- en constructiefase. Om die duurzaamheid van in het begin te verankeren en deze ook nauwgezet te monitoren, te beoordelen en te rapporteren, wordt gebruik gemaakt van Level(s), een Europees kader om de duurzaamheid van een gebouw (of gebouwengroep) vanaf de ontwerpfase te verbeteren en over de volledige levenscyclus te evalueren. Dit gebeurt aan de hand van zes ‘macro-objectieven’ die ook stevig verankerd zitten in de European Green Deal: van de minimalisering van de broeikasuitstoot en van het circulair gebruik van primaire materialen en hergebruik van componenten, over een duurzaam waterverbruik tot een gezonde en comfortabele (werk)omgeving en aanpassingen met het oog op de klimaatverandering. Het Level(s) kader voor duurzame gebouwen werd ontwikkeld door de Europese Commissie en wordt binnen het Nieuw Europees Bauhaus initiatief gepromoot als instrument voor de duurzaamheidsbeoordelingen van projecten. Bij dit vernieuwingsproject van het JRC Geel zal VITO/EnergyVille samenwerken met het JRC en de architecten bij de implementatie van het duurzaamheidskader, niet alleen gedurende de volledige ontwerp- en bouwfase maar ook in de gebruiksfase. Dat gebeurt door het VITO/EnergyVille-team dat gespecialiseerd is in duurzaamheidsevaluaties binnen de gebouwde omgeving.
Communicatie van eindbeoordeling
Het duurzaamheidskader werkt, zoals de naam al doet vermoeden, via drie levels.
Het eerste level bevat het pre-designproces, waarbij kwalitatieve beoordelingen in een vroeg stadium worden uitgevoerd. Deze eerste fase biedt een eenvoudige structuur aan om de aandacht op duurzaamheidsaspecten te prioritiseren. Voor dit project liep dat proces begin 2022 af. Tijdens de ontwerpfase worden veel beslissingen gemaakt die een grote invloed hebben op het vlak van duurzaamheid, vandaar is het heel betekenisvol om al vanaf het begin hiermee rekening te houden. ‘Een voorbeeld van zo’n beslissing is onze keuze om voor enkele bouwelementen materialen te kiezen die bij productie CO2 onttrekken aan de lucht’, legt Marc Wellens uit. ‘Dat is nog erg prille technologie maar daarmee willen we dus aantonen dat we hierin een voorstrekkersrol kunnen spelen.’
‘In het eerste level worden de duurzaamheidsdoelstellingen geformuleerd en wordt het pad naar realisatie uitgestippeld’, zegt Michiel Ritzen van VITO/EnergyVille. ‘De concrete uitwerking gebeurt dan in level twee met behulp van meer gedetailleerde en kwantitatieve beoordelingen van verschillende gebouwontwerpen. Deze level 2 fase startte in het voorjaar 2022. Deze fase laat toe een vergelijking te maken op vlak van duurzaamheid tussen verschillende ontwerpopties.
In het laatste en derde level wordt uiteindelijk alles wat er gerealiseerd is en de manier waarop dat is gebeurd (het gebouw ‘as built’), tegen het licht gehouden. Dat is het monitoringgedeelte (en dat kan dus pas starten na het afronden van de bouwfase). ‘Kloppen de werkelijke resultaten met wat er vooraf voorspeld was? Zijn de materialen wel zo duurzaam als we dachten dat ze waren? Dat soort vragen trachten we dan te beantwoorden.’ Het is de bedoeling dat deze eindbeoordeling ook zal worden gecommuniceerd en gevisualiseerd in het bezoekerscentrum, als dat eenmaal klaar is. ‘Bezoekers krijgen dan een voorstelling van wat een duurzaam gebouw concreet inhoudt, op alle vlakken’, aldus Bektasiadou.
Level(s) is zowel proces- als resultaatgericht. De zes objectieven waarrond de tool is gebouwd kunnen via concrete indicatoren op een ondubbelzinnige manier worden gemeten. Ritzen: ‘Dat is nodig voor een betrouwbare, gedegen monitoring en beoordeling.’ Mogelijk worden de indicatoren straks door de Europese Commissie gebruikt om richtwaarden (bijvoorbeeld voor de netto broeikasuitstoot) voor gebouwen in te stellen. ‘Daarmee kan de bebouwde omgeving dan worden gebenchmarkt.’
De vernieuwing van haar conferentiegebouw naar een multifunctioneel gebouw is niet alleen een ambitieus project voor het JRC. Het is ook nog maar de eerste keer dat de Level(s)-tool op deze schaal wordt toegepast. En het effect is nu al merkbaar. ‘Voorheen werden zaken zoals levenscyclusanalyses in het kader van een duurzaamheidsbeoordeling pas relatief laat in de ontwerp- en bouwfase uitgevoerd. Bij Level(s) gebeurt dit veel vroeger, waardoor Level(s) ook een veel meer gidsende functie heeft’, aldus Ritzen.
