Op naar een duurzaam gezondheidssysteem

Als er iets is waarover nagenoeg iedereen het eens is, is het wel dat we in België kunnen genieten van een degelijke gezondheidszorg. Een systeem dat niet alleen uitblinkt in kwaliteit, maar dat ook zeer toegankelijk is dankzij verregaande terugbetalingen van consultaties, behandelingen en medicijnen. Een overgroot deel van de Belgen wil dat ook graag zo houden. Daarin schuilt echter een grote uitdaging, want met de huidige inrichting is ons gezondheidssysteem op termijn niet langer betaalbaar.

De kosten stijgen sneller dan het bruto nationaal product en de inkomsten van de gezondheidszorg. De stijgende levensverwachting, de vergrijzing, de toename van het aantal chronische ziekten, de hoge prijs van innovatieve therapieën … het zijn allemaal factoren die ons model – en eigenlijk geldt dit voor de meeste gezondheidssystemen in de Westerse wereld – stevig onder druk zetten. Als we niet ingrijpen, dreigen we te evolueren naar een model dat ofwel minder kwaliteit biedt, ofwel veel minder toegankelijk is.

Veranderende medische praktijk

In tal van andere economische en maatschappelijke sectoren wordt bij problemen vaak verwachtingsvol gekeken naar technologische oplossingen. De ironie wil dat technologische innovatie net aan de basis ligt – natuurlijk samen met andere factoren – van de grootste uitdaging van de gezondheidszorg: het drijft de kosten op, waardoor we een duurder systeem krijgen dat niet langer duurzaam is.

Bij VITO Health wordt door zo’n honderd medewerkers nagedacht over en gewerkt aan de gezondheidszorg van morgen. Dat moet een systeem worden dat inherent duurzaam is en dus bestand tegen een continu veranderende medische praktijk. Een voorbeeld van zo’n verandering die het systeem momenteel voor grote uitdagingen stelt, is de gepersonaliseerde geneeskunde (personalized medicine). Neem bijvoorbeeld immuunceltherapie, een nieuwe en beloftevolle kankerbehandeling. Deze therapie is toegespitst op de individuele kenmerken van de patiënt. De kostprijs is daardoor hoog, en in de huidige context kan dit niet betaalbaar blijven voor de maatschappij. Dat gepersonaliseerde behandelingen als immuunceltherapie zo duur zijn, is ook een gevolg van de marktlogica waarin de gezondheidszorg gevangen zit. In het duurzame gezondheidssysteem van morgen zal hoe dan ook een andere logica gelden.

Complex ecosysteem

Niet alleen bij VITO is men overtuigd dat het anders moet. Dat het gezondheidssysteem (grondig) moet worden heringericht, daar zijn alle stakeholders in de sector het over eens. Of misschien spreken we beter van een complex ecosysteem: een fijnmazig netwerk waarin de vele stakeholders elk hun specifieke rol hebben. De laatste jaren zien we vanuit verschillende niveaus en niches van dit netwerk gelijkaardige initiatieven ontstaan, kijk maar naar de ‘visienota’ die eerder dit jaar werd gepubliceerd door enkele van deze stakeholders. In deze nota werden al enkele concrete hervormingsmaatregelen voorgesteld, met als doel de evolutie naar een kwalitatieve en betaalbare gezondheidszorg. Alles tezamen sterkt dat onze overtuiging dat we allemaal hetzelfde algemene einddoel hebben: een duurzaam gezondheidssysteem.

4P-geneeskunde

Maar hoe geraken we daar? De rol van VITO Health is niet alleen het signaleren van pijnpunten en het bedenken en uitwerken van oplossingen, maar ook het identificeren en creëren van opportuniteiten – om deze vervolgens om te zetten naar iets dat wérkt in de samenleving. Het hoeft niet te verbazen dat het uitgerekend weer de technologische innovatie is die de deur opent naar deze nieuwe mogelijkheden. De spectaculair verbeterde beschikbaarheid van analyse- en diagnoseapparatuur is een mooi voorbeeld: ze maakt een veel beter inzicht mogelijk in hoe ziekten ontstaan. Dit gaat van het sequencen van het volledige DNA (het genoom) over de genetische analyse van de darmbacteriën (het microbioom) tot het in kaart brengen van de eiwitten in de cel (het proteoom).

Deze zogenaamde omics-revolutie knoopt ook aan bij een werkkader dat steeds meer ingang vindt in de ontwikkeling van een duurzaam gezondheidssysteem, namelijk dat van de vier P’s: predictive, preventive, personalized en participatory. In de ‘4P-geneeskunde’ wordt de nadruk verlegd van genezing naar preventie. Bij VITO Health koesteren we de combinatie van technologische ontwikkelingen met een datagedreven aanpak. Zo verschuiven we de focus van ziekte naar gezondheid.

Voorspellen en anticiperen

In essentie kunnen we stellen dat we bij VITO Health zo goed mogelijk trachten te voorspellen hoe het gezondheidssysteem verandert, om daar vervolgens zo gepast mogelijk op te anticiperen. Dit doen we door enerzijds met baanbrekend onderzoek nieuwe inzichten na te jagen. Een goed voorbeeld is de I AM Frontier-studie die we hebben opgestart (zie inzet). Anderzijds lanceren we op basis van bestaande inzichten concrete initiatieven en projecten. In beide gevallen richten we ons op studies en op initiatieven die complementair zijn en bij elkaar aansluiten.

Een van die initiatieven is de digitalisering van een bestaande gezondheidsgids van Domus Medica, een artsenverbond met meer dan drieduizend huisartsen. Met deze preventiegids kunnen burgers, samen met hun huisarts, een individueel risicoprofiel opstellen – dit aan de hand van gevalideerde vragenlijsten. Door de papieren gids om te vormen tot een digitaal, goed beveiligd platform, willen we hem beter inzetbaar en vooral toegankelijker maken voor de burger. In dat platform kunnen ook de medische gegevens van bij de huisarts worden geïntegreerd. Bovendien is aan de gedigitaliseerde gids een persoonlijk preventieplan verbonden: een aanbod aan preventieve acties en diensten op maat. Deze laatste kunnen ook vanuit de lokale overheden aangeboden worden. Niet onbelangrijk, want van alle overheden staat het lokale bestuursniveau het dichtst bij de burger. Het doel is dat burgers zich betrokken voelen en met de steun van deze overheden actief aan de slag gaan om hun gezondheid preventief te verbeteren.

Vliegwiel draaiende houden

Het concrete initiatief van de digitale gezondheidsgids illustreert hoe we bij VITO Health de weg naar een duurzaam gezondheidssysteem uitstippelen. Dat systeem is up and running: het is actief, en het verandert continu door ontwikkelingen die nu eenmaal niet te vermijden zijn. Het komt er dus niet op aan om from scratch een nieuw systeem te ontwikkelingen, maar om het bestaande in de juiste richting te duwen. En om ervoor te zorgen dat de transitie niet hapert of stilvalt. We moeten met andere woorden het vliegwiel van de transitie draaiende houden.

VITO Health doet dat door nauw samen te werken met zoveel mogelijk stakeholders in het ecosysteem (zoals Domus Medica), door kleine maar wel significante en medisch gevalideerde aanpassingen door te voeren (zoals de digitalisering van de gezondheidsgids), en door erop toe te zien dat het systeem in z’n geheel vooruitgaat. Een realistische aanpak dus, die tevens komaf maakt met het utopische karakter van een gloednieuw duurzaam gezondheidssysteem.

Meer

Een unieke studie

Bij VITO Health loopt sinds kort een baanbrekend onderzoek waarbij dertig medewerkers figuurlijk helemaal binnenste buiten worden gekeerd: een cohortstudie genaamd I AM Frontier. Anderhalf jaar lang wordt de gezondheid van de deelnemers gescreend, tezamen met een uitgebreid scala aan (micro)biologische parameters. Dit gebeurt door op geregelde basis stalen te nemen van bloed, urine, stoelgang en zelfs haar. In die stalen identificeren we vervolgens cellen, DNA, eiwitten en andere moleculen. Kortom, de complete biologische complexiteit wordt in kaart gebracht en – belangrijk – opgevolgd in de tijd. Met het onderzoek is een investering van 1,3 miljoen euro gemoeid.

De I AM Frontier-studie is een eerste stap in het I AM my health-onderzoeksprogramma van VITO Health. In dat programma willen we inzetten op preventieve gezondheidzorg, dit vanuit een gepersonaliseerde aanpak. Met deze cohortstudie wil VITO Health onder andere nieuwe inzichten verwerven in de relatie tussen lichamelijke gezondheid, onderliggende biologische processen, levensstijl en omgeving. De onderzoeksopzet verschilt grondig met conventionele gezondheidsstudies, waarbij meestal een snapshot wordt gemaakt over een zeer grote populatie en waarbij er met statistiek naar correlaties wordt gespeurd. In onze cohortstudie wordt echter longitudinaal gewerkt: we zoeken dus naar correlaties en afwijkingen in de tijd, binnen individuen. In die zin gaat het om een pilootstudie die start met ‘maar’ dertig deelnemers, wat natuurlijk ook betekent dat ze niet representatief is voor de brede bevolking. We doen dit echter om de methodiek erachter nu in detail te bestuderen, om ze dan later te kunnen opschalen.

Bij de deelnemers zoeken we op verschillende biologische niveaus naar ‘verstoringen’. Als we bijvoorbeeld in de genexpressie iets vinden, dan kijken we of dit zich doorzet op andere niveaus, zoals in eiwitten. Is dat het geval, dan betekent dit dat we een verstoring hebben gevonden die niet het resultaat is van toeval. Maar om verstoringen te kunnen identificeren, hebben we natuurlijk referentiepunten nodig. In tegenstelling tot omvangrijke studies werken wij met een individueel normaal. Vergelijk het met onze lichaamstemperatuur: die bedraagt gemiddeld 37 graden Celsius, maar individueel kan ze sterk verschillen. Bij sommige mensen ligt de ‘normale’ temperatuur hoger, of lager. Hetzelfde met de normale glucosewaarden in het bloed: die verschillen ook van persoon tot persoon. De deelnemers aan onze studie worden maandelijks grondig onderzocht, gedurende een periode van anderhalf jaar. Of dit voldoende metingen oplevert om op de verschillende gescreende niveaus verstoringen van de normaal te vinden, zal moeten blijken uit ons evaluatieonderzoek.

Onze cohortstudie is uniek, zelfs in Europa. Zo kijken we voor het eerst longitudinaal naar de veranderingen op eiwitniveau (het proteoom) binnen individuen. Deze spreiding van fluctuaties is vooralsnog enkel onderzocht op populatieniveau, en meestal ging het daarbij om een momentopname. Daarnaast kan de studie een doorbraak betekenen in de manier waarop datagedreven gezondheidsstudies worden ingericht. Ze zal immers een rijke dataset genereren, en zo de weg tonen naar opschaling en naar een langetermijnvisie over het verzamelen van gezondheidsdata.

Met die opschaling zijn tal van uitdagingen verbonden, niet in het minst op logistiek en op ethisch gebied. De dertig deelnemers geven de onderzoekers immers inkijk in hun persoonlijke gezondheidsdata. Daarom hebben we ook bewust gekozen voor werknemers van VITO (overigens buiten de unit van VITO health): zij begrijpen het belang van dergelijk grensverleggend onderzoek. Bovendien krijgen ze ook feedback via een samenwerkende arts die – samen met ons – de data interpreteert. De ethische aspecten van de studie worden eveneens wetenschappelijk onderzocht, en het opzet van de studie is goedgekeurd door de ethische commissie van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen.

Hoewel de cohortstudie dus uniek is voor VITO, zit het opzetten en uitvoeren van dit soort onderzoeken in ons DNA. VITO Health kan bogen op meer dan twintig jaar ervaring in moleculaire metingen, alsook in milieu en gezondheidsstudies onder de brede bevolking waarin wordt gekeken naar het effect van chemische stoffen op de gezondheidd.