Natuurlijke elementen zoals bomen en andere vegetatie maar ook water kunnen verstedelijkte gebieden wapenen tegen hittestress, luchtvervuiling én geluidsoverlast. VITO bekeek in opdracht van Leefmilieu Brussel wat de concrete potentiële winst op het terrein is van groene en blauwe ingrepen.

Zogenaamde nature-based solutions (op de natuur gebaseerde oplossingen) zijn duurzame maatregelen die gebruik maken van natuurlijke elementen – echte of nagebootste – om in verstedelijkte gebieden typische problemen te lijf te gaan die de leefbaarheid in het gedrang brengen. Daarbij is het de realiteit van de stad die aan de basis ligt van deze problemen: hittestress door het hitte-eilandeffect (veroorzaakt door het alomtegenwoordige beton en asfalt), luchtvervuiling (door de uitstoot van verkeer en gebouwen) en geluidsoverlast (door verkeer). Eigen aan op natuur gebaseerde oplossingen is dat ze verschillende van deze problemen tegelijk aanpakken. Ze zijn multifunctioneel en kunnen zodoende een zeer grote impact hebben.

Vier uiteenlopende Brusselse cases

Het Brussels Gewest heeft de intentie om met op de natuur gebaseerde oplossingen aan de slag te gaan, bijvoorbeeld tijdens openbare werken die sowieso moeten gebeuren. Maar welke oplossingen zijn optimaal voor de Brusselse context, zowel die van de binnenstad als van de eveneens sterk verstedelijkte gemeenten rondom? En wat is de potentiële winst lokaal? Om dat te weten te komen deed Leefmilieu Brussel (het bevoegde agentschap voor het gewest) een beroep op experts van VITO en van het consultancybureau Witteveen+Bos. Voor vier concrete Brusselse cases werd onderzocht hoe op natuur gebaseerde oplossingen soelaas kunnen bieden voor zowel hittestress, luchtvervuiling als geluidsoverlast. Het uiteenlopende karakter van de cases (een plein, een smalle zogenoemde street canyon, een brede street canyon en een wijk naast de autosnelweg) zorgt ervoor dat de resultaten van de studie heel breed toepasbaar zijn.

Op natuur gebaseerde oplossingen zijn vooral heel effectief in de bestrijding van hittestress, zo blijkt uit de studie (die al werd afgerond in 2020). ‘Schaduwvorming door bomen is hierbij het belangrijkste’, zegt Dirk Lauwaet van VITO. ‘Daarnaast functioneren bomen en andere vegetatie als groene airco’s doordat ze water doen verdampen via de bladeren (transpiratie), wat voor verkoeling zorgt.’ Maar water kan ook rechtstreeks verdampen (evaporatie) en zo warmte en straling absorberen, zodat deze niet wordt afgegeven aan de omgeving. Daardoor zijn ook ‘blauwe’ elementen zoals fonteinen en oppervlaktewater (rivieren, beken, etcetera) een effectief middel tegen hittestress. Belangrijk daarbij is wel dat ondiep, stilstaand water wordt vermeden, vermits dit de opgeslagen warmte ’s nachts weer afgeeft en aldus het hitte-eilandeffect versterkt.

Beter aaneengesloten gebieden

Met groene en blauwe maatregelen is een lokaal verkoelend effect realiseerbaar tot wel drie graden, blijkt uit de studie. Het effect is trouwens het grootst als deze maatregelen zo veel mogelijk worden doorgevoerd in ruime, aaneengesloten gebieden. ‘Om een hele stad te verkoelen is dus een heel dicht en grootschalig netwerk van stadsgroen (en -blauw) nodig’, aldus Lauwaet.

Ook op het vlak van geluidshinder en luchtvervuiling hebben op natuur gebaseerde oplossingen effect, al is de impact wel kleiner dan bij hittestress. Voor lawaaioverlast zijn dichte hagen- en bomenrijen langs straten het efficiëntst, al is dit alleen maar zo als de bron van het lawaai zich niet te dicht bij de ontvangers (bijvoorbeeld voetgangers) bevindt. Daarnaast kunnen groene bodem- en gevelbedekkers zoals gras of andere kruidachtige vegetatie voor demping en absorptie van geluid zorgen.

Bomen blijken de beste luchtzuiveraars, gevolgd door heesters, kruidachtigen en gras. Vegetatie filtert niet alleen de lucht maar kan ook helpen bij de afvoer van pollutie zoals fijn stof, roet en stikstofoxiden. Lauwaet: ‘Bomenrijen kunnen een afscheiding vormen tussen vervuilingsbronnen (zoals brandstofvoertuigen) en mensen in de stad. Idealiter creëren ze daarbij luchtstromingen die vervuilde lucht snel doet opstijgen zodat deze niet in de stad blijft hangen.’

Met de studie beschikt Leefmilieu Brussel nu over een gedetailleerde handleiding om de komende jaren heel concreet met op natuur gebaseerde oplossingen aan de slag te gaan. De verwachting is dat nieuw stadsgroen en -blauw de leefbaarheid in de hoofdstad significant zal verbeteren.

Contact:
Dirk Lauwaet

Lees meer