In de zomer van 2021 werd het oosten van ons land getroffen door verwoestende overstromingen. De wateroverlast kon op grote geografische schaal in kaart worden gebracht met behulp van radarsatellietbeelden en een nieuwe tool die bio-ingenieur Lisa Landuyt in samenwerking met VITO had ontwikkeld. De tool is beschikbaar op het Belgische opensourceplatform TerraScope en is nuttig voor zowel overheden als privébedrijven.
Overstroomde gebieden nagenoeg in realtime zichtbaar maken op een landkaart en dit op een schaal van honderden kilometers, dat is wat de nieuwe remote sensing-tool TerraFlood doet. De toepassing werd ontwikkeld door bio-ingenieur Lisa Landuyt tijdens haar doctoraatsonderzoek aan de Universiteit Gent. Dit in samenwerking met VITO en de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
‘Het idee ontstond in 2020 toen ons land al eens werd geteisterd door extreme regenval en overstromingen’, zegt Jurgen Everaerts van VITO. ‘Op radarbeelden gemaakt met de Europese Sentinel-satellieten zagen we interessante zaken die we verder wilden onderzoeken. Samen met de VMM kwamen we zo bij Lisa terecht. Zij wilde er graag een hoofdstuk van haar doctoraatsthesis aan wijden.’
Doorheen de wolken
De satellieten die deze radarbeelden maken, ook wel SAR-beelden genoemd, maken gebruik van microgolven. Ze sturen de golven naar het aardoppervlak en meten de weerkaatsing hiervan. Het grote voordeel van microgolven is dat ze doorheen wolken gaan. Bij optische satellietcamera’s belemmert bewolking het zicht, en laat die natuurlijk massaal aanwezig zijn tijdens overstromingen.
Het voordeel van satellietbeelden is dan weer dat ze binnen een oogwenk een volledig en overzichtelijk plaatje kunnen geven van een volledige regio zoals Vlaanderen. Daarmee kunnen ze luchtbeelden aanvullen die bijvoorbeeld zijn gemaakt met drones – de VMM stuurt bij overstromingen drones uit om heel lokaal de wateroverlast te meten.
Tot slot tonen satellietbeelden ook afgelegen gebieden die zijn ondergelopen, terwijl drones voornamelijk worden ingezet in bebouwde zones.
Landuyt schreef nieuwe software om op basis van de data van de Sentinel-satellieten overstromingen in kaart te brengen, en dit in een tijdsbestek van maximaal 24 uur. De software draait op het Terrascope-platform, dat door VITO wordt beheerd in opdracht van de Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid en dat analyseklare satellietbeelden ter beschikking stelt van eindgebruikers.
De output van de TerraFlood-tool valideerde Landuyt met behulp van dronebeelden van de VMM. Als input gebruikte ze ook andere databronnen voor Vlaanderen zoals geografische hoogtekaarten en risicomodellen voor overstromingen.
Nuttig voor verschillende partijen
En toen werd het juli 2021 en werd ons land, en voornamelijk dan het oostelijke deel, getroffen door ongeziene overstromingen. Landuyt was inmiddels gepromoveerd en haar tool was al meerdere keren gebruikt door de VMM. Vanuit Wallonië kwam de vraag om TerraFlood ook daar te kunnen inzetten om de impact van de overstromingsramp te helpen inschatten.
Samen met Everaerts paste de kersverse Gentse doctoranda de software aan voor gebruik in Wallonië. Dat mondde uit in een reeks overzichtelijke maar ook gedetailleerde overzichtskaarten (met een resolutie van tien bij tien meter) van de getroffen gebieden. Eén blik op de kaarten is voldoende om de rampspoed van de zomer van 2021 nog eens goed te laten doordringen.
In de toekomst kan de monitoringtool van pas komen om tijdens en direct na een overstroming de ernst van de wateroverlast te ramen. Dat kan bijdragen aan het crisisbeheer, maar ook (her)verzekeringsmaatschappijen kunnen er hun voordeel meedoen in hun schadevaststellingen.
‘Daarnaast kan de tool ook het globale overstromingsrisico voor specifieke waterlopen helpen bepalen’, zegt Landuyt. ‘Dat gebeurt dan op basis van historische radarbeelden waarbij we bijvoorbeeld willen ontdekken waar een rivier het vaakst overstroomt, en waar veel minder frequent. Tot slot kan de tool ook worden gebruikt bij het uitvoeren van de watertoets, die verplicht is voor nieuwbouwprojecten.’
Voorlopig heeft VITO geen plannen om een aparte dienstverlening rond TerraFlood op te zetten. ‘Maar dat kan snel veranderen als we merken dat er ook buiten de VMM (of soortgelijke organen in Wallonië) vraag naar is’, aldus Everaerts. ‘Geïnteresseerde potentiële gebruikers mogen dus zeker bij ons komen aankloppen. Sterker, ze kunnen zelfs bijdragen aan de ontwikkeling van een dienstverlening. Want daarin proberen we steevast een brug te slaan met de eindgebruikers.’
