Van kleinschalige samenwerking naar een volwaardig Europees onderzoekscentrum

Voor de geboorte van EnergyVille moeten we terug naar 2009. Zowel bij energie-onderzoekers van de KU Leuven als van VITO is dan het besef gegroeid dat het energiesysteem sterk aan het veranderen is en dat er in de strijd tegen de klimaatopwarming – we zijn dan nog ruim vijf jaar vóór het klimaatakkoord van Parijs – absoluut nood is aan nieuwe technologieën en systemen. ‘Bij onze unit deden we toen al onderzoek naar smart grids, waarbij we keken naar zaken zoals de balans in elektriciteitsnetwerken, naar hun flexibiliteit en naar mogelijke energieopslag’, zegt Bert Gysen van de VITO/EnergyVille-unit Energietechnologie. Ook bij de Leuvense onderzoeksgroep Electa, die werd geleid door professor Ronnie Belmans, werd rond smart grids gewerkt. ‘We realiseerden ons dat we beter met elkaar konden gaan samenwerken’, herinnert Belmans zich. En zo ontstond uit het onderzoek naar smart grids en uit de toenadering tussen de KU Leuven en VITO – twee van de vier ‘moederinstituten’, later kwamen daar nog imec en UHasselt bij – EnergyVille, dat in 2010 officieel boven de doopvont werd gehouden. 

De ‘Ville’ in EnergyVille 

Ondertussen was met LINEAR het eerste gezamenlijk onderzoeksproject al opgestart. Daarin werd onderzocht hoe huishoudens in Vlaanderen met een smart grid hun stroomverbruik konden aanpassen aan de beschikbare zonne- en windenergie. Het project was een voorbode van hoe EnergyVille het onderzoek naar de energietransitie zou gaan voeren. Bij LINEAR waren tal van industriële partners betrokken, wat jaren na de afsluiting van het project (in 2014) nog altijd nieuwe energieproducten- en diensten oplevert. Met het project stond EnergyVille ook aan de wieg van Smart Grids Flanders, waaruit later de Vlaamse speerpuntcluster rond energie Flux50 is voortgekomen. Belmans: ‘We brachten niet alleen het wetenschappelijk onderzoek samen, maar hadden we ook aandacht voor de industriële en maatschappelijke Vlaamse realiteit.’ 

Dat in het LINEAR-project werd gefocust op het groene-stroomverbruik van Vlaamse huishoudens in ruimere zin, en niet enkel op de mogelijkheden vanuit het elektriciteitsnetwerk, is tekenend. ‘Van in het begin lag onze focus op smart cities, waarmee we breder wilden kijken dan enkel naar de energienetwerken’, zegt Gerrit Jan Schaeffer, de kersverse general manager van EnergyVille die tot 2015 acht jaar lang Groepsdirecteur Energie is geweest bij VITO. ‘Daarom heten we ook EnergyVille.’ 

De bredere focus van smart cities – zeg maar verstedelijkte agglomeraties, zoals we die in grote delen van Vlaanderen hebben – komt ook voort uit een andere VITO-unit die onderzoek doet naar de energietransitie, en waarin de bebouwde omgeving centraal staat. ‘Toen EnergyVille werd opgericht stond het VITO/Energyville-onderzoek rond energie en bebouwde omgeving nog in zijn kinderschoenen’, zegt Leen Govaerts van de VITO/EnergyVille-unit Smart Energy & Built Environment. ‘Maar de laatste jaren is dat thema echt op de agenda gekomen, grotendeels doordat de uitdaging hier heel groot is en dat we met een multidisciplinaire systeemkennis, bijvoorbeeld de afweging tussen energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en flexibiliteit een belangrijke bijdrage kunnen leveren.’ 

Living lab

De energieperformantie van gebouwen en wijken kan worden verduurzaamd via sturing door de overheden maar ook direct door stakeholders zoals eigenaars en sociale huisvestingsmaatschappijen beter te informeren en te stimuleren. Dat kan bijvoorbeeld met ‘digital twins’ van gebouwen of van hele stadswijken die een helder beeld geven van de verwachte winsten, en tegelijk van de voorziene kosten. Of met andere tools zoals de Urban Energy Pathfinder, die renovatie- en hernieuwbare energiepotentieel detecteert en becijfert. Wat al deze oplossingen bindt, is dat ze gebaseerd zijn op betrouwbare data en gedegen data-analyse. 

Die oplossingen worden ook ontwikkeld en onderzocht in het Thor Park in Genk, de thuisbasis van EnergyVille. In het kader van een belangrijk EFRO-SALK-project groeide de campus de afgelopen vijf jaar tot een heus ‘living lab’ waarin nieuwe energietechnologieën op grote schaal kunnen worden uitgetest, real world-situaties kunnen worden gesimuleerd en nieuwe businessmodellen het licht zien. Overeenkomstig met de filosofie van EnergyVille worden bedrijven actief aangemoedigd om van deze proeftuin gebruik te maken. Begin 2020 werd het Thor Park erkend als allereerste ‘regelluwe zone’ voor energietoepassingen in Vlaanderen.  

Het meest zichtbare element in de ontwikkeling en groei van EnergyVille tijdens de afgelopen tien jaar was allicht de bouw en ingebruikname van de twee onderzoeks-gebouwen in Genk, met kantoren en state-of-the-art labo’s voor een 400-tal werknemers. Ronnie Belmans ziet in de gebouwen EnergyVille 1 en 2 een demonstratie van de grote stappen die het energieonderzoekscentrum heeft gezet. ‘Maar belangrijker nog is dat ik steeds het gevoel heb gehad dat onze mensen er graag naartoe komen, dat het een aangename werkplek is. En ik overdrijf niet als ik zeg dat er de afgelopen jaren een hechte community is ontstaan. Die kan dingen realiseren die we anders, in verspreide slagorde, niet zouden kunnen doen.’ Belmans verwijst ook naar de sterk toegenomen visibiliteit van EnergyVille in de media, waar zeker de laatste jaren het debat over de energietransitie stevig wordt gevoerd. En ook de politiek legt steeds vaker haar oor te luister bij de Genkse energie-experts. Dat komt mede door de projecten die worden uitgevoerd in het kader van het Energietransitiefonds. Daarbij maakt vooral de combinatie van hoogkwalitatief modelleerwerk met technische inzichten EnergyVille tot een unieke kennisspeler in ons land op het vlak van energie. 

Tot slot staat EnergyVille ook binnen de energiewereld zelf hoog aangeschreven. ‘Dat merkten we bijvoorbeeld begin dit jaar nog tijdens onze debatreeks Energy Encounters, waarbij het niveau van de lezingen en discussies heel hoog lag. Het kostte ons geen moeite om interessante sprekers te overhalen om hieraan deel te nemen.’  

De toekomst van Energyville

Er zijn, kortom, slechtere momenten om als general manager de fakkel over te nemen. Maar op de lauweren rusten is er voor Gerrit Jan Schaeffer de komende jaren niet bij. Integendeel, EnergyVille startte dit jaar alweer een nieuwe onderzoekslijn op, meer bepaald naar duurzame moleculen voor processen die maar moeilijk geëlektrificeerd kunnen worden, bijvoorbeeld in de chemische industrie. ‘Ook de industrie is een belangrijke uitstoter van broeikasgassen, maar met elektrificatie alleen komen we er niet’, zegt Schaeffer. Uiteindelijk is het doel om zo veel mogelijk grondstoffen en ruwe materialen koolstofneutraal te gaan produceren. ‘We moeten gewoonweg alle middelen aanwenden om tegen 2050 tot een netto nuluitstoot te komen.’  

Onder meer in dat power-to-molecules-verhaal zal de komende jaren sterker worden samengewerkt met de (energie-intensieve) industrie. Daar zijn zowel Schaeffer als voorganger Ronnie Belmans van overtuigd. ‘Zoals ik het zie, zal EnergyVille continu nieuwe onderzoekssamenwerkingen blijven opzetten’, zegt Belmans. ‘Vooral dus ook in de chemische sector, waar er nog heel wat moet gebeuren. Idealiter kan EnergyVille zich daarbij op onderzoeksvlak verbinden met een aantal internationale bedrijven.’ 

‘We zijn inmiddels een belangrijke Europese speler’, zegt Schaeffer, die zijn ambities niet verbergt. ‘De laatste jaren is het aantal Europese projecten waaraan we deelnemen enorm gegroeid. Dat zie ik als een bevestiging voor EnergyVille dat we een volwaardig Europees onderzoekscentrum zijn op het gebied van de energietransitie. Deze positie verder uitbouwen en internationaal een vooraanstaande rol spelen, zijn de uitdagingen waarbij samenwerking het Leitmotif blijft.’ 

Meer info: 
bert.gysen@energyville.be 
leen.govaerts@energyville.be