VITO informeert buurtbewoners over acties om risico op voelbare aardbevingen te vermijden

Dirk Fransaer, gedelegeerd bestuurder van VITO, herhaalde de doelstelling van dit onderzoeksproject: onderzoeken of Vlaanderen aardwarmte kan inzetten als klimaatneutrale energiebron in de energietransitie. Om zo gebouwen te verwarmen en elektriciteit te produceren zonder groene stroomcertificaten aan een competitieve prijs. Ben Laenen, onderzoeksleider bij VITO van dit project, ging dieper in op de aardbeving, de acties die werden genomen en de vervolgstappen. De buurtbewoners van Mol en Dessel kregen de gelegenheid vragen te stellen en Wim Caeyers, de burgemeester van Mol, sloot de vergadering af.

Stand van zaken

De bouwwerken voor de diepe geothermiecentrale van de Vlaamse onderzoeksorganisatie VITO op de Balmatt-site in Mol zijn afgerond. De site in Mol, gelegen in de Kempense regio, is het allereerste geothermische doublet van België. Voor het doublet werden twee putten geboord, van respectievelijk 3 610 en 3 830 meter diepte. De installaties op de Balmatt-site werden in mei 2019 voorlopig opgeleverd door de contractor. Het projectteam is er in geslaagd om in een relatief korte periode een modus operandus op te stellen waarbij 24/7 groene warmte geproduceerd wordt. De Balmatt-centrale produceert pekelwater met een productietemperatuur van circa 120 °C. Na gebruik van de warmte wordt het water terug geïnjecteerd in de ondergrond aan circa 60 °C zodat een thermisch vermogen van 4-5 MW geleverd kan worden. De mogelijkheden bestaan om deze capaciteit te verdubbelen in de toekomst afhankelijk van de vraag naar warmte. In eerste instantie worden daarmee momenteel de omliggende bedrijfsgebouwen van VITO, het onderzoekscentrum SCK•CEN en Belgoprocess via het warmtenet verwarmd. De overschot aan warmte wordt aangewend voor de productie van elektriciteit via een Organische Rankine Cyclus (ORC).

Op 21 juni 2019 is de centrale stilgevallen door een spanningsval op het algemene elektriciteitsnet.  2 dagen na het beëindigen van de langste operationele periode heeft er zich een aardbeving voorgedaan met magnitude Ml=2.1 nabij de injectieput MOL-GT-02. Het projectteam is daaropvolgend een onderzoek gestart op basis van de gegevens uit het eigen seismometernetwerk en heeft een Duitse partner ingeschakeld om bijkomend onderzoek te doen naar wat er precies is gebeurd in de diepe ondergrond.

Resultaten van de onderzoeken

Sinds de eerste testfase in november 2018 hebben in totaal 265 trillingen met MI = -1,0 – 2,1 plaatsgevonden die zich allemaal rond de injectieput bevonden. Bij de beving van 23 juni 2019 is een vlak van 1 600 m² op een verticale diepte van 3 500 m 1 à 1,5 cm verschoven. De oorzaak is een plotse ontlading van de druk die zich heeft opgebouwd in de ondergrond bij het terugpompen van het afgekoelde water. De data die VITO heeft verzameld worden nu afgetoetst aan andere modellen en buitenlandse experten vergelijken deze resultaten met andere geothermieprojecten. Op basis daarvan wordt het ‘Traffic Light System’ bijgesteld en wordt de kans op een beving hoger dan 2,1 op de schaal van Richter beperkt.

Voelbare bevingen aan de oppervlakte vermijden

VITO gebruikt een Traffic Light System of TLS om het risico op voelbare bevingen aan de oppervlakte te beheren. Dit TLS is gebaseerd op 4 parameters: de berekende magnitude van een aardbeving, het epicentrum van de beving, het aantal bevingen per tijdseenheid en de maximaal gemeten grondversnelling in de seismometers uit het monitoringnetwerk. Voor elke parameter zijn grenswaarden gedefinieerd die een groene, een oranje en een rode zone afbakenen. Indien minstens één van de parameters zich in de oranje zone bevindt, worden de parameters in de geothermiecentrale zoals debiet en injectiedrukken geleidelijk afgebouwd. Indien minstens één van de parameters zich in een rode zone bevindt, wordt de centrale tijdelijk stilgelegd. Voortschrijdend inzicht leidt tot aanpassing van de grenswaardes en een stapsgewijze verbetering van het Traffic Light System.

Heropstart centrale

Momenteel analyseert VITO de eventuele schade aan put 2 en worden werkzaamheden gestart om de kans op aardbevingen te verminderen. Ondertussen worden ook de warmtenetten naar IRMM-Europese school en de Atoomwijk ingepland.

Vragen uit het publiek

• Is de exacte oorzaak van de beving(en) reeds gekend of zijn het enkel aannames?

​De oorzaak van de aardbevingen zijn verschuivingen in de ondergrond door de druk die nodig is om het water te injecteren. Analyse van de gegevens wijst op een verplaatsing langs bestaande breuk- en splijtingsvlakken in het gesteente. 
De gegevens van alle aardbevingen, hoe klein ook, die zich hebben voorgedaan sinds de injectietest op de eerste put tot op heden worden nu door 2 onafhankelijke, internationale onderzoekscentra geanalyseerd om een nog beter inzicht te verwerven in de structuur van de diepe ondergrond en in de oorzaak van de aardbevingen.

• Kan het blijvende schade veroorzaken in de ondergrond?

​​​​Elke aardbeving brengt een verandering in de ondergrond teweeg. De aarbevingen doen zich voor op bestaande breuk- en spltijngsvlakken in de kalksteen.

• Zijn er nog bevingen te verwachten?

Ja, seismisciteit is eigen aan de injectie van water onder druk in diepe grondlagen. Daarom heeft VITO een eigen, gedetailleerd en constant gemonitord seismometernetwerk aangelegd rond de Balmatt-site, om alle geïnduceerde aardbevingen meteen te kunnen detecteren en erop te kunnen anticiperen als de centrale werkt met het Traffic Light Systeem, zie hierboven.
De gegevens geregistreerd door het seismometernetwerk van VITO over de voorbije en mogelijks nieuwe aardbevingen geïnduceerd door de Balmatt-centrale kan je terugvinden op https://vito.be/nl/vito-seismometernetwerk-onderzoekt-aardbevingen 

• Wie betaalt het gelag als er schade is door de bevingen?

VITO is verantwoordelijk voor elke schade die optreedt ten gevolge van de uitbating van de geothermiecentrale. Dit omvat ook eventuele schade ten gevolge van aardbevingen.
VITO heeft verzekeringen afgesloten ter waarde van 50 miljoen euro om mogelijke schade te vergoeden.

• Valt diepe berging van radioactief afval te combineren met geothermie?

​De berging van radioactief afval vindt plaats op een diepte van om en bij 300 m. Het geothermieproject onttrekt en injecteert water op een diepte van 3200 - 3600 m. Beide projecten zijn van elkaar gescheiden door een dik pakket gesteenten waarvan sommige een goede barrière vormen voor stroming. Geologisch lijken beide projecten dan ook naast elkaar te kunnen gaan.

• ​Zijn de oorspronkelijke verwachtingen nog realistisch?

​In de huidige toestand moeten we de verwachtingen naar beneden bijstellen. De onderzoekers gingen uit een productiedebiet van ca. 150 m³/u en een injectiedebiet van 200 m³/u. De productie voldoet aan de verwachting, de injectie helaas niet. In de loop van de komende maanden zullen extra testen en werken worden uitgevoerd met de bedoeling de injectie te verbeteren.

• Worden de drie boorputten nu al gebruikt?

Tot nu toe zijn enkel de twee eerste putten gebruikt.

• Er is blijkbaar al een spin-off waar ondernemers geld in hebben gestoken om andere geothermieprojecten op te starten. Wordt er van die kant geen druk uitgeoefend om zo vlug mogelijk terug op te starten met de Balmatt-centrale?

HITA nv is een VITO spin-off, opgericht door een aantal regionale ondernemers met als doel diepe geothermieprojecten in de streek te ontwikkelen. Zij vaart hierbij een onafhankelijk koers.

• Op welke plaatsen in België zijn er nog gelijkaardige geothermieprojecten?

​In de omgeving van Mons zijn er drie geothermische centrales operationeel die hun warmte ontrekken uit dezelfde geologische laag. De productietemperatuur bedraagt daar ca. 70 °C. Het Balmatt-project is uniek wat betreft diepte en temperatuur van het opgepompte water.

• Is er een vergelijkbaar geothermieproject in onze buurlanden en wat zijn de resultaten daar?

​Gelijkaardige geothermieprojecten zijn bv. te vinden in het zuiden van Duitsland. In de regio ten zuiden van München zijn momenteel 10 geothermische centrales operationeel, die water van meer dan 100 °C oppompen uit een kalksteenpakket op een diepte van 300 - 5000m. De eerste centrale was die van Unterhaching. Ze is in bedrijf sinds 2009 en gekoppeld aan het lokale warmtenet.

In Frankrijk staat diepe geothermie op de derde plaats wat betreft duurzame energieproductie, met onder meer een centrale in het 17de arrondissement van hoofdstad Parijs.

• Kennen projecten in buitenland dezelfde problemen?

​Seismiciteit is een gekend fenomeen in de geothermie. Ook in de regio ten zuiden München worden aardbevingen geregistreerd die het gevolg zijn van de injectie van het uitgekoede water.