VITO heeft de weg voor "Right-to-repair" al geplaveid
Europa schiet zichtbaar in actie. In de Raw Material Act is duidelijk vastgelegd dat we in Europa krachtdadig de kaart moeten trekken van circulaire economie. In maart 2020 kondigde de Europese Commissie een Europees actieplan voor circulaire economie aan. Dit actieplan bevatte verscheidene initiatieven die mikken op duurzame producten en zoomt in op grondstofintensieve productstromen zoals textiel, bouw, elektronica en kunststoffen. Dat plan wordt nu nog verder geconcretiseerd in een aantal voorstellen voor wet- en regelgeving die door het parlement en de Europese Raad moeten goedgekeurd worden. VITO heeft echter niet gewacht om zelf al stappen te ondernemen. Want duurzaam is onze middle name.
De basis van dit actieplan is de Green Deal, het plan van de Europese Commissie om de Europese Unie tegen 2050 klimaatneutraal te maken. Voor elke sector – van energie tot landbouw – worden er wetsvoorstellen, richtlijnen en maatregelen op punt gesteld. Een van de punten is dat de industrie veel minder nieuwe grondstoffen moet gebruiken en hard moet inzetten op recyclage en hergebruik. Heel wat van de acties die moeten ondernomen worden, situeren zich in de circulaire economie.
Europa heeft drie nieuwe pakketten met maatregelen samengesteld. Het eerste gaat om ecodesign. Hoe zorg je ervoor dat producten gemakkelijk herstelbaar zijn. Een voorbeeld daarvan is verlijmen, nu een goedkope manier om producten te maken, maar nefast voor een herstelling. Een tweede fase is de verkoopsfase waar men denkt aan een label dat aanduidt hoe herstelbaar het product is. Het derde pakket gaat om de gebruiksfase. Daar zijn de kernwoorden ‘reduce, reuse and recycle’. Om af te toetsen wat mogelijk is, heeft Europa de stakeholders gevraagd om zelf een aantal ideeën op hun haalbaarheid af te toetsen. Want het is niet omdat een goed idee op tafel ligt, dat het ook uitvoerbaar, of zelfs ecologisch/economisch verantwoord en duurzaam is. Zo is er sprake van dat fabrikanten de garantie moeten geven dat producten tot tien jaar na aankoop moeten kunnen hersteld worden.
Op de vooravond van het Belgische voorzitterschap van de EU, waar circulaire economie een centrale plaats zal innemen en Didier Reynders (MR) vanuit zijn functie als commissaris van Consumentenbescherming precies het ‘right-to-repair’-topic onder zijn hoede moet nemen, is het belangrijk om duidelijk te maken dat VITO, als kenniscentrum, niet heeft gewacht op deze plannen maar al een hele tijd in verschillende projecten aan de weg heeft getimmerd.
Hoe is het met herstellingen in Europa?
Zo heeft VITO in een rapport, samen met het Europese milieuagentschap (EMA), nu al de sector van herstellingen (repairsector) in kaart gebracht. Daarbij werd gekeken hoe het in Europa gesteld is met het aanbod aan herstellingsfaciliteiten in de elektro, het textiel en de meubels. De conclusie liegt er niet om: de sector staat onder druk. Ondanks de goede intenties van burgers, wordt herstel door (te)veel factoren belemmerd. Als je mensen in de richting van het herstellen van producten wil duwen, dan moet je er ook voor zorgen dat niet alleen de mogelijkheid bestaat om te herstellen, maar dat die herstelling ook interessant is voor die burger. Die heeft al te vaak het idee – al dan niet terecht – dat het product laten herstellen duurder is dan het weg te gooien en te vervangen door een nieuw exemplaar
De burgers zelf hebben aangegeven dat er iets moest ontwikkeld worden om de levensduurte van producten te verlengen en de Commissie heeft die vraag opgepikt. De herstellingstermijn op tien jaar brengen, is een van de initiatieven die aan die vraag tegemoet komt en die alvast door de Commissie is aangenomen. Een van de manieren om mensen ertoe aan te sporen voor herstelling te kiezen, is hen duidelijk te maken waar die herstelling in hun eigen buurt kan gebeuren.
Sharepair toont met repair map waar herstellers beschikbaar zijn
De Europese Commissie wil dat de lidstaten inzetten op het matchen van aanbieders en gebruikers. Dat is precies wat eerder al in het Interreg NWE-project Sharepair, dat vier jaar geleden al van start is gegaan en nu is afgerond, is gebeurd. In dat project hebben onze onderzoekers meegewerkt aan digitale tools om herstellingen te bevorderen. De Repair Map is daar een van. Met deze tool kun je precies zien waar en bij wie in jouw buurt je een herstelling kunt laten uitvoeren. De Europese Commissie wil nu vooral dat burgers veel sneller een geschikte hersteller kunnen vinden en deze tool komt daaraan tegemoet. Wie op de kaart zijn eigen regio opzoekt, kan daar meteen zien wie er in de buurt een service aanbiedt of waar en wanneer een repair café plaatsvindt. Zowel professionelen als handige harry’s kunnen zich op de site bekendmaken.
“Op dit moment kan elke professioneel, maar ook iedereen die van zichzelf vindt dat hij wat handig is, zich op de site inschrijven”, legt Yoko Dams uit. “Wij hebben ook voor een de deelnemende gemeenten stadsplatforms gemaakt, zoals Leuven Fixt. Aan het einde van de rit zou elke stad of gemeente zo’n platform kunnen creëren waar burgers op zoek kunnen gaan en waardoor je een soort community gaat maken.”
Aangezien iedereen zich op dit platform kan inschrijven, is er initieel weinig kwaliteitscontrole. “Het ideale zou zijn als mensen die gebruik maken van een service, een score kunnen geven zodat andere gebruikers niet alleen kunnen zien wie hen kan helpen maar ook hoe die service wordt gewaardeerd. Een soort Air B&B-score voor herstellingen als het ware”, verduidelijkt Karl Vrancken.
“Dit is een interessante tool, maar het is vooral een startpunt naar een breder, systemisch denken. Het mag niet stoppen bij een repaircafé, maar we moeten een stap verderzetten waarbij bijvoorbeeld ook verzekeringsmaatschappijen zelf de kaart van duurzaamheid trekken en bijvoorbeeld een herstelling niet meer terugbetalen als die niet op een duurzame manier gebeurt. Mooi voorbeeld daarvan is de samenwerking met autoherstellers, verzekeraars en experts in de Eco Repair Score, ook een tool waaraan VITO heeft meegewerkt. Daar tillen we reparatie op naar een volgend niveau, met behulp van digitale tools, en via samenwerking doorheen de keten.”
Eco Repair Score berekent milieu-impact van een voertuigherstelling
Een van concrete acties die VITO heeft ontwikkeld en dat precies past in de plannen van Europa, is de Eco Repair Score®. Te vaak worden auto’s gecatalogeerd als totaal verlies of is een deuk in de deur voldoende om een volledig nieuwe deur te plaatsen. Belangrijkste vraag voor de gebruiker is vaak de kostprijs, maar bij autoreparatie gaat het om veel meer. Want naast de materiële kost is er ook de milieu-impact. Sommige hersteltechnieken zijn milieuvriendelijker dan andere. Expertisebureau Vonck en VITO hebben deze Eco Repair Score® ontwikkeld, een berekeningstool die een duurzaamheidsscore van A t.e.m. E geeft aan voertuigherstellingen.
Door de Eco Repair Score® kan de hersteller zijn vakmanschap en efficiëntie tonen. De praktijk leert dat de vakkundige hersteller vaker onderdelen herstelt dan vervangt (= milieuvriendelijker), omdat hij over de nodige technische vaardigheden beschikt om moeilijke herstellingen volgens de regels van de kunst uit te voeren. Dit maakt hem of haar minder afhankelijk van onregelmatige levertermijnen van nieuwe onderdelen. De Eco Repair Score® is ook een meerwaarde voor de leasemaatschappijen en de verzekeraars. Zij moeten niet alleen rekening houden met de kostprijs, kwaliteit en service, maar ook met de indirecte milieu-impact van hun verzekeringsactiviteiten. De Eco Repair Score® stelt hen in staat om de milieu-impact van de herstellingen binnen hun volledige portefeuille in beeld te brengen. Die gegevens zijn direct en automatisch bruikbaar in hun ESG-rapportering.Voor overheden is deze score interessant omdat ze hun maatschappelijke doelstellingen met betrekking tot herstel en stimuleren van een meer circulaire economie via de Eco Repair Score® kunnen realiseren, door een (flankerend) beleid uit te stippelen dat de milieu-impact van voertuigherstellingen verder verlaagt.
