Zonne-energie is een hernieuwbare energiebron die een belangrijke rol heeft in het fossielvrij maken van onze energiemix. Hoewel de installatie van PV-systemen de laatste tien jaar sterk is toegenomen, worden veel huishoudens geconfronteerd met aanzienlijke financiële, technische of wettelijke drempels om te investeren in zonne-energie. In kader van het CIRCUSOL-project onderzocht VITO of circulaire businessmodellen die drempels kunnen verlagen.
Het CIRCUSOL-project kijkt met een circulaire bril naar de volledige waardeketen van PV- en batterijsystemen en alle maatschappelijke en milieu-gerelateerde uitdagingen waarmee die wordt geconfronteerd:
- Hoe kunnen we PV- en batterijtechnologie zo ontwerpen dat hergebruik en recyclage vergemakkelijkt wordt?
- Wat doen we met afgedankte panelen en batterijen? Kunnen we ze hergebruiken? En zo ja, wat zijn belangrijke randvoorwaarden om hergebruik mogelijk te maken?
- Hoe kunnen we circulaire strategieën inzetten om de brede uitrol van PV- en batterijsystemen in de maatschappij te versnellen?
Die laatste uitdaging onderzochten VITO-onderzoekers Wim Van Opstal en Anse Smeets specifiek voor residentiële PV-installaties. Aan de hand van een grootschalige enquête bij 3996 Vlamingen bekeken ze of circulaire businessmodellen de drempels voor residentiële PV-adoptie kunnen verlagen.
De resultaten suggereren dat initiële kosten, een gebrek aan vertrouwen in overheden, het risico op een snelle technologische veroudering en een gepercipieerd gebrek aan financieel rendement de belangrijkste drempels vormen voor residentiële investeringen in PV-installaties. Circulaire businessmodellen, waaronder product-service-systemen (PSS) en hergebruik van PV, lijken de eerste, financiële drempel te verlagen.
Potentieel van zonne-energie as a service en PV-hergebruik
Product-service-systemen stellen klanten in staat om te profiteren van zonne-energie zonder dat ze een PV-installatie moeten aanschaffen. Zonne-energie as a service dus. Tegelijk worden PV-dienstverleners gestimuleerd om de levensduur van producten te optimaliseren.
PSS-modellen kunnen ook hergebruik van PV mogelijk maken. Klanten hoeven zich immers geen zorgen te maken over aankoop, onderhoud en reparatie wanneer hun woning door een dienstverlener wordt uitgerust met hergebruikte PV-panelen. PV-systemen die in aanmerking komen voor hergebruik zijn typisch nog werkende en vrij recente PV-modules die buiten gebruik zijn gesteld omdat ze worden vervangen door krachtigere systemen, door vroegtijdige defecten aan het bredere systeem, vanwege verzekeringsclaims na een storm, enz.
Zowel PSS-modellen voor zonne-energie als PV-hergebruik hebben sterke economische en ecologische waardeproposities die het meest aantrekkelijk lijken voor vrouwelijke klanten en bewoners die in oudere huizen en huizen met platte daken wonen. Dit laatste heeft te maken met het feit dat de esthetische gevolgen van een hergebruikinstallatie met potentieel heterogene PV-panelen eerder beperkt zijn op huizen met platte daken. PV-hergebruik wordt vooral interessant gevonden door klantensegmenten met volgende kenmerken: jong, hoogopgeleid, met migratieachtergrond en minder risicomijdend.
Het belang van vertrouwen
Een ander belangrijk resultaat is dat vertrouwen in zowel dienstverleners als technologie kan worden beschouwd als noodzakelijke voorwaarde voor PSS voor zonne-energie en PV-hergebruik.
De resultaten suggereren ook een complexe relatie tussen vertrouwen in overheden en de adoptie van PV. Ten eerste zien we dat het vertrouwen in overheden hoger is bij huishoudens die niet in een PV-installatie hebben geïnvesteerd. Dit kan het vertrouwen weerspiegelen in het overheidsbeleid dat mogelijks resulteert in voldoende en betrouwbare levering van betaalbare energie, wat het gevoel belemmert dat men zelf moet investeren in zonne-energie om onafhankelijk en zelfvoorzienend te zijn. Aan de andere kant hebben de hervormingen van het energiebeleid in het afgelopen decennium geleid tot een afname van het vertrouwen in de overheid bij huiseigenaren die investeerden in een PV-installatie. Een gebrek aan vertrouwen in de overheid blijkt ook samen te hangen met een gebrek aan interesse in hergebruik van PV.
De rol van overheden
Aangezien circulaire businessmodellen de financiële drempel kunnen verlagen voor huishoudens die vandaag nog niet investeren in een PV-installatie is het belangrijk dat overheden over verschillende beleidsdomein heen hierop inspelen. Het biedt overheden een instrument om gericht energieongelijkheid, klimaatuitdagingen en duurzaamheid aan te pakken. Circulaire businessmodellen voor zonne-energie hebben immers een positieve milieu-, financiële en sociale impact.
Naast het ondersteunen van circulaire businessmodellen blijkt uit het onderzoek dat het belangrijk is dat overheden inzetten op het terugwinnen van vertrouwen door een geloofwaardig energiebeleid te ontwikkelen dat complementariteit vertoont op verschillende beleidsniveaus en -domeinen en dat rechtszekerheid biedt voor huishoudens om te investeren in hernieuwbare energieoplossingen.
Overheden kunnen ook helpen bij het delen van ervaringen van huishoudens die PSS-modellen voor zonne-energie gebruiken. Uit het onderzoek blijkt immers dat een gebrek aan ervaringen van gelijken een belangrijke drempel lijkt te zijn voor de toepassing van PSS op zonne-energie. Het laten zien van circulariteitsaspecten van bekende PSS-modellen zoals Netflix, kan helpen om overtuigingen en voorkeuren te veranderen met betrekking tot de rol van eigendom om toegang te krijgen tot duurzame, hernieuwbare energie.
Meer weten?
Het volledige onderzoeksrapport verscheen in het tijdschrift ‘Energy Policy’ met als titel “When do circular business models resolve barriers to residential solar PV adoption? Evidence from survey data in Flanders”.
Eerder onderzocht VITO ook het belang van circulaire bedrijfsmodellen voor zonnepanelen voor bedrijven, overheden, scholen, zorginstellingen, en sociale woningbouw. Deze resultaten van dit onderzoek kunnen hier geraadpleegd worden:
- Van Opstal, W & Smeets, A. (2023), Circular Economy Strategies as Enablers for Solar PV Adoption in Organizational Market Segments. Sustainable Production and Consumption 35: 40-54. https://doi.org/10.1016/j.spc.2022.10.019
- Van Opstal, W & Smeets, A. (2022), Market-Specific Barriers and Enablers for Organizational Investments in Solar PV—Lessons from Flanders. Sustainability 14(20):13069. https://doi.org/10.3390/su142013069
