Een kompas voor een klimaatneutraal en economisch sterk België

Brussel, 23 april 2025 – Hoe België tegen 2050 klimaatneutraal kan worden met behoud van industriële veerkracht is een van de meest ingrijpende maatschappelijke en economische vraagstukken van deze eeuw. VITO, partner in EnergyVille, bundelde daarom de krachten met ArcelorMittal, BASF, Elia, Fluxys en Luminus – sleutelspelers in het Belgische energiesysteem – binnen de kersverse PATHS2050 Coalitie om samen pistes uit te tekenen die als kompas kunnen dienen voor beleidsmakers en de industrie bij het navigeren van deze complexe en urgente veranderingen.

Dat kompas vertaalt zich in een nieuwe PATHS2050-studie in drie haalbare en kostenefficiënte roadmaps, die niet alleen klimaatwinst opleveren, maar ook de industrie weerbaar houdt. De nieuw aangereikte routes verschillen in de inzet van windenergie, duurzame moleculen, kleine modulaire reactoren en koolstofafvang in de industrie. Ze tonen hoe België de energietransitie kan realiseren en voldoende perspectief kan bieden in een veranderende wereld.

Met deze nieuwe modelstudie bouwen VITO binnen EnergyVille en de net opgerichte PATHS2050 Coalitie verder op het analyseplatform PATHS2050, dat EnergyVille in 2022 lanceerde om de meest kostenefficiënte routes naar een klimaatneutraal België te onderzoeken. Sindsdien zijn de uitdagingen alleen maar groter geworden, door geopolitieke onzekerheden, volatiele energieprijzen en vertragingen in hernieuwbare projecten.

“Verschillende Belgische sleutelspelers met een diverse industriële achtergronden hebben de krachten gebundeld om samen concreet becijferde paden te ontwikkelen. Die gezamenlijke aanpak is essentieel om de klimaatdoelstellingen tegen 2050 te halen én onze industrie veerkrachtig te houden”, stelt Pieter Lodewijks, energie-expert en Programme Manager bij VITO/EnergyVille.

De nieuwe PATHS2050 studie biedt geactualiseerde scenario’s die technologisch haalbaar zijn en rekening houden met de veranderende economische parameters. De analyse is volledig datagedreven en hanteert een sectorbrede en oplopende CO₂-prijs, in lijn met de doelstellingen van de Europese Unie en de lidstaten. Dit geeft beleidsmakers en industriële spelers inzicht in mogelijke en nodige stappen die vandaag al kunnen worden gezet om, in lijn met de Europese Clean Industrial Deal, zowel de klimaatdoelen als economische weerbaarheid te realiseren.

Belangrijk om in acht te nemen: deze nieuwe PATHS2050-studie presenteert scenario’s, en geen voorspellingen van de toekomst. De resultaten bieden mogelijke roadmaps met stappen richting klimaatneutraliteit, gebaseerd op de meest recente data en modelanalyses voor België. De scenario’s geven een indicatie van de impact van verschillende beleidskeuzes en investeringen op het energiesysteem, maar de werkelijke ontwikkelingen kunnen afwijken door technologische, economische en beleidsmatige veranderingen.
 

Drie routes naar klimaatneutraliteit worden geanalyseerd, met elektriciteit als hoofdenergiedrager, aangevuld met  duurzame molecules en koolstofafvang en -opslag

De nieuwe PATHS2050-studie diept de bevindingen van de initiële PATHS2050-studie uit 2022 verder uit, en identificeert zo drie nieuw afgestemde routes om België tegen 2050 klimaatneutraal te maken waarbij het behoud van de huidige industriële output vooropgesteld wordt. Alle scenario’s zorgen voor voldoende energie voor economie en industrie, maar verschillen in de inzet van wind- en nucleaire energie, duurzame moleculen en koolstofopslag in de industrie.

ROTORS-scenario: In dit scenario laat het model maximaal gebruik van windenergie toe, zowel op het land, in de Belgische Noordzee als verder offshore. Gascentrales blijven nodig, kunnen vandaag al draaien op biomethaan, maar kunnen op termijn overschakelen op (synthetische) brandstoffen zoals e-methaan, waterstof en -derivaten. Kleine modulaire reactoren (SMR’s) dragen beperkt bij vanaf 2045. Het model laat in dit scenario een maximale opslag toe van 10 miljoen ton CO₂ per jaar – ongeveer 10 procent van de huidige totale Belgische emissies of bijna 40 procent van de emissies van de industrie.

REACTORS-scenario: In dit scenario laat het model slechts beperkt windenergie toe door vergunningskwesties. Een grote nieuwe nucleaire reactor wordt haalbaar vanaf 2040 en kleine modulaire reactoren (SMR’s) vanaf 2045. De industrie geniet onbeperkte toegang tot koolstofopslag.

IMPORTS-scenario: In dit scenario laat het model slechts beperkt windenergie toe, zonder verlenging van Doel 4 en Tihange 3, en zonder nieuwe nucleaire ontwikkeling. Het energiesysteem steunt op de invoer van elektriciteit en duurzame moleculen. De industrie geniet onbeperkte toegang tot koolstofopslag.

In de drie scenario’s doet elektrificatie het totale energieverbruik tegen 2050 met een derde afnemen tot 250 TWh, terwijl de elektriciteitsvraag minstens verdubbelt tot 155 TWh – en dit door de elektrificatie van verwarming en koeling van gebouwen, wegvervoer en industrie. Om deze stijgende elektriciteitsvraag op te vangen, zijn in de drie scenario’s forse investeringen in windenergie en elektriciteitsinfrastructuur noodzakelijk. Daarnaast zal de uitbouw van een CO₂-netwerk voor het vervoer van afgevangen CO₂-emissies noodzakelijk zijn en moet ingezet worden op een strategie voor de invoer of productie van koolstofarme  molecules, vooral voor internationale scheep- en luchtvaart, industrie en elektriciteitsproductie. 

Ongeacht het gekozen scenario zijn volgende acties nodig:

Aanbevolen realisaties tussen vandaag en 2030

• Versnelde elektrificatie van wegvervoer en gebouwenverwarming via snellere uitrol van elektrische voertuigen en warmtepompen, gecombineerd met een stevige versnelling van de renovaties van onze gebouwen.
• Snelle opbouw van wind- en zonne-energie.
• Geen nieuwe installaties van fossiele verwarmingssystemen in gebouwen. Waar relevant, uitbreiding van warmtenetten. Het gebruik van aardgas in industrie blijft dominant.
• Investeringen in nieuwe gascentrales om de elektriciteitsproductie te ondersteunen
• Duidelijk beleidskader voor CO₂-opslagprojecten als Kairos@C, Go4Zero, H2BE (blauwe waterstof) en andere die de opschaling naar 2040 faciliteren. Start aanleg CO₂ backbone.
• Een duidelijk beleidskader voor waterstof (H₂), met technologieneutraliteit als uitgangspunt. Het kader moet niet alleen de voorwaarden bepalen, maar ook marktzekerheid bieden door duidelijkheid te scheppen over potentiële afnemers van waterstof.
• Indien er gekozen wordt voor nieuwe kernenergie en deze tegen 2040-2045 operationeel moet zijn, moet er zo snel als mogelijk een strategisch plan worden opgezet met duidelijke afspraken over investeringen, verantwoordelijkheden voor zowel de private als de publieke sector, vergunningen en locaties.
   

Aanbevolen realisaties tussen 2030 en 2040

• Minstens 50 procent van de niet-residentiële gebouwen en 80 procent van de residentiële gebouwen verwarmen met warmtepompen en waar relevant gecombineerd met warmtenetten. Naast elektrificatie kan biomethaan een rol spelen voor gebouwenverwarming in dicht verstedelijkte gebieden waar individuele warmtepompen of warmtenetten op korte termijn moeilijker realiseerbaar zijn.
• Het vervoer over de weg bijna volledig elektrificeren.
• Directe toegang tot meer offshore wind buiten de Belgische Noordzee voor de verdere elektrificatie van de energievraag.
• Duidelijk beleidskader voor invoer van waterstof en derivaten, en synthetische brandstoffen.
• Grotere inzet van batterijen en het gebruik van autobatterijen voor dag-nacht opslag en om eigen elektriciteitsverbruik te dekken.
• Koolstofafvang voor het reduceren van de emissies van energie-intensieve industrie groeit in belang. Om de CO₂ te vervoeren en op te slaan, zijn pijpleidingen cruciaal.
   

Aanbevolen realisaties tussen 2040 en 2050

• Volledige overschakeling op klimaatneutrale energiebronnen in transport en gebouwen.
• Bij behoud van de huidige industriële output blijkt het op lange termijn goedkoper om nucleaire capaciteit voor elektriciteit en waterstofproductie voor de industrie te ontwikkelen. In de drie scenario’s draaien de centrales grotendeels op volle capaciteit, maar kunnen ook flexibel inspelen op de variabele productie van vooral zonne-energie.
• Internationale samenwerking voor de invoer van waterstof en -derivaten en synthetische brandstoffen zoals ammoniak, e-methaan, methanol en e-kerosine – die cruciaal zijn voor sectoren als internationale luchtvaart en scheepvaart.
• Koolstofafvang en -opslag voor proces- en verbrandingsemissies in industrie blijft op eenzelfde hoog niveau als tussen 2030 en 2040. Aardgas blijft belangrijk als energiebron in energie-intensieve industrie, maar het gebruik daalt sterk ten opzichte van vandaag.

Als deze stappen tijdig worden gezet, toont de nieuwe PATHS2050-studie dat België in 2050 effectief klimaatneutraal kan zijn, met een broeikasuitstoot die met 45 procent daalt tegen 2030 en met 75 à 83 procent tegen 2040, vergeleken met 1990.

Een klimaatneutraal België is haalbaar, mits tijdige investeringen

Deze nieuwe PATHS2050-studie bevestigt dus dat ons land tegen 2050 nog altijd klimaatneutraal kan worden met doordachte keuzes voor elektrificatie, hernieuwbare energie, duurzame moleculen en koolstofopslag.

Deze keuzes vereisen wel aanzienlijke investeringen in alle sectoren in klimaatvriendelijke technologieën. Scenario’s met meer binnenlandse energieproductie vragen hogere opstartinvesteringen, maar verminderen de afhankelijkheid van import en beschermen tegen prijsschommelingen.

De PATHS2050 Coalitie besluit op basis van haar onderbouwd stappenplan dat geen actie ondernemen tout court tot hogere kosten en meer economische onzekerheid zal leiden. Met deze drie PATHS2050 roadmaps – gestoeld op het meest gedetailleerde techno-economische energiesysteemmodel van België – biedt de coalitie aan beleidsmakers en industriële spelers een stevig onderbouwd kompas voor actie.

Over VITO

Met 1300 medewerkers zet VITO als Europees toponderzoekscentrum wetenschappelijke inzichten om in baanbrekende technologische innovaties, AI-oplossingen en beleidsadvies. Dat doen we met één objectief: onze wereld een toekomst geven om naar uit te kijken. 

Als science-to-technology partner staan we bedrijven, overheden en de samenleving bij in hun duurzaamheidstransitie. Dankzij onze multidisciplinaire aanpak en unieke labo-, opschalings- en testinfrastructuur ontwikkelen we tastbare technologische innovaties. Daarmee versnellen we de weg naar een regeneratieve economie waarbij de planetaire grenzen worden versterkt (elektrificatie en circulariteit voorop), naar slimme klimaatoplossingen voor veerkrachtige  en veilige ecosystemen, en naar een gezonde leefomgeving voor de mens, die in balans is met de industrie, landbouw en natuur.

Onze medewerkers werken samen in multidisciplinaire expertiseteams rond meer dan 40 onderzoeksdomeinen, in onze eigen unieke labo- en data-infrastructuur en met ons uitgebreid netwerk van stakeholders. Door positief transitiedenken en diepgaande technisch-economische analyses zorgen we voor systemische oplossingen die niet alleen op papier werken, maar ook in de complexe realiteit van het dagelijks leven.

Bij VITO mobiliseren we de kracht van wetenschap, techniek, digitalisering en samenwerking om duurzame oplossingen wereldwijd te valoriseren, zodat we welzijn en welvaart kunnen blijven combineren.
 

Over EnergyVille

EnergyVille is een samenwerking tussen de Belgische onderzoekspartners KU Leuven, VITO, imec en UHasselt voor onderzoek naar duurzame energie en intelligente energiesystemen. EnergyVille ontwikkelt de technologieën en kennis om publieke en private stakeholders te ondersteunen bij hun transitie naar een energie-efficiënte, gedecarboniseerde en duurzame stedelijke omgeving. De unieke complementariteit van de onderzoekspartners stelt ons in staat de hele waardeketen van het energiesysteem te integreren in ons onderzoek. Dit reikt van materialen en componenten tot het niveau van gehele energiesystemen, businessmodellen en strategieën. Onze activiteiten zijn verzameld in acht interdisciplinaire domeinen: zonne-energie, batterij-opslag, vermogenelektronica, thermische systemen, power-to-molecules, energie voor gebouwen en districten, elektrische netwerken, energiestrategieën en -markten.

Met ongeveer 750 onderzoekers en state-of-the-art onderzoeksfaciliteiten is EnergyVille op energievlak een Europese innovatiehub van topniveau. Het brengt onderzoek, ontwikkeling en training samen onder één naam, in nauwe samenwerking met lokale, regionale en internationale partners uit zowel de industrie als publieke autoriteiten.

Als R&D-innovatiehub, gevestigd in het industriegeoriënteerde ecosysteem van Thor Park (Genk), biedt EnergyVille een aantrekkelijke omgeving voor energieonderzoek, industriële productontwikkeling en bedrijfscreatie. De samenwerking wordt daarbij gesteund door de stad Genk, de provincie Limburg, LRM, Nuhma, POM Limburg en de Europese structurele fondsen.

Over PATHS2050 Coalitie

Begin 2024 bundelde VITO/EnergyVille de krachten met vijf sleutelspelers in het Belgische energiesysteem – Arcelor-Mittal, BASF, Elia, Fluxys en Luminus. Samen vormen zij de PATHS2050 Coalitie die inzichten uitwisselt en ter discussie stelt over hoe het toekomstige Belgische energiesysteem eruit kan zien als we tegen 2050 netto nul broeikasgasemissies willen bereiken. Dit heeft op zijn beurt de PATHS2050 Coalitie in staat gesteld om een veelheid aan mogelijke trajecten richting 2050 te creëren, allemaal ondersteund door het meest gedetailleerde techno-economische energiesysteemmodel van België en rigoureuze, datagedreven analyses.