Europa heeft de knoop doorgehakt. Nadat de corona-pandemie een levensbedreigend tekort aan mondmaskers veroorzaakte omdat we afhankelijk zijn van China voor de productie ervan, door de oorlog in Oekraïne en door de vele spanningen in onstabiele landen die ons strategische en kritieke grondstoffen leveren, wil Europa volop inzetten op zelfvoorziening. Daarom heeft ze een act opgesteld met drie speerpunten. VITO heeft niet op dit Critical Raw Materials Act (CRM Act) gewacht. Al jaren nemen wij het voortouw. Dit initiatief geeft ons de kans om onze technologieën te versterken en breder uit te dragen.
De CRM Act maakt een onderscheid tussen strategische en kritieke grondstoffen. Een kritieke grondstof is strategisch en economisch van groot belang. Als we niet over dit materiaal beschikken, dreigt onze economie te stagneren of zelfs stil te vallen. Een materiaal kan ook het label ‘kritiek’ krijgen als het een grondstof is dat enkel in één land wordt geproduceerd of in landen met een onstabiel regime. Een strategische grondstof is een materiaal dat er mee voor zorgt dat Europa onafhankelijker kan worden voor de productie van strategische producten, vooral op vlak van groene energie, digitale technologie en defensie.
Deze grondstoffen – en vooral de strategische grondstoffen - zijn heel belangrijk als we de klimaatdoelstellingen willen halen. Europa wil de garantie dat ze alle grondstoffen die ze nodig heeft om die doelstellingen te halen, ter beschikking heeft. Temeer omdat ze er zich van bewust is dat er op dit ogenblik geen overaanbod aan strategische grondstoffen op de markt is, veeleer een tekort.
Drie ambitieuze doelstellingen voor 2030
Europa is ambitieus. De CRM-act schuift, onder andere, drie speerpunten naar voor om de capaciteit van de waardeketens van strategische grondstoffen tegen 2030 te versterken:
- 10 % van de strategische grondstoffen moet in Europa zelf gewonnen worden. Omdat circulariteit en recyclage alleen de groeiende vraag naar deze grondstoffen niet kan opvangen, blijft ontginning door mijnbouw noodzakelijk. Focus ligt daarbij wel op beperken van de milieu-impact, door bijvoorbeeld in te zetten op 'near-zero waste processing' en zelfs ‘unmanned mines’.
VITO heeft de afgelopen jaren heel wat expertise opgebouwd rond recupereren van waardevolle materialen uit mijnafval en kan op die manier gericht bijdragen aan een duurzamere mijnbouw, gaande van het opzuiveren van afvalstromen, recupereren van restfracties waardevolle metalen en zinvolle dingen doen met hetgeen er daarna nog overblijft. De mijnbouwsector is hier zelf sterk vragende partij voor, want op deze manier is er geen afval meer dat ze moeten stockeren of afvoeren, afval krijgt een waarde en de metalen kunnen ingezet worden voor hoogwaardige toepassingen.
- De verwerking van grondstoffen zoals ertsen tot half-fabrikaten en producten moet voor 40% van de jaarlijkse vraag in Europa gebeuren. Ook hier kan VITO bijdragen met technologie en circulaire businessmodellen voor de duurzame productie en het gebruik en beheer van hoogtechnologische materialen. Daarnaast ondersteunen we bedrijven om meer efficiënt en circulair met grondstoffen om te gaan. Dat kan door introductie van circulaire businessmodellen die afstappen van het idee dat producten gewoon verkocht worden zonder verdere opvolging of nazorg door de producent.
- Minstens 15% van de jaarlijkse consumptie van strategische grondstoffen in Europa moet ingevuld worden via recyclage. Heel wat afvalstromen bevatten nog waardevolle materialen. Die mogen niet meer verloren gaan door ze te dumpen of te exporteren. Alles begint bij het bepalen van de precieze inhoud van de vaak heterogene afvalstromen. Daarna is het cruciaal om de materialen op een zo duurzaam mogelijke manier uit de afvalstroom te recupereren. Voor elk van die stappen heeft VITO de nodige technologie klaar om bedrijven te ondersteunen bij deze doelstelling.
Daarnaast adviseert VITO bedrijven en overheden bij het opzetten van recyclageketens. Om tot efficiënte recyclage te komen moet de hele keten van inzameling-sortering-verwerking geoptimaliseerd zijn om het juiste materiaal met de juiste kwaliteit op de juiste plaats te krijgen.
Tijd voor meer en snelle actie
Deze act heeft vooral impact op de opstart van nieuwe industriële bedrijvigheid. De termijnen – deadline 2030 - laten weinig tijd voor nieuw onderzoek en innovatie. De focus zal dus liggen op het implementeren en opschalen van technologieën die wij en andere onderzoeksorganisaties hebben ontwikkeld.
Binnen de European Association of Research and Technology Organisations (EARTO) is er alvast een nieuwe werkgroep CRM opgezet die kijkt naar uitdagingen die in CRM Act vervat zitten en hoe we daar met samenwerking, onderzoek en ontwikkeling vanuit de Europese onderzoeksorganisaties best antwoord op kunnen bieden.
Het is ook belangrijk op te merken dat de doelstellingen worden geformuleerd als percentages. Dat betekent dat ze ook bereikt kunnen worden door het totale materialenverbruik te laten dalen of onder controle te houden. In die zin ondersteunen circulaire oplossingen zeker ook het behalen van de CRM Act-doelstellingen.
Wat kan VITO bedrijven bieden?
Bedrijven die rechtstreeks of onrechtstreeks de impact van de CRM Act ondervinden zullen, meer dan ooit, bij VITO terecht kunnen. Er zijn heel wat VITO-technologieën die al heel dicht bij de markt staan en die dus redelijk snel ingang kunnen vinden in de industrie, waarmee we bedrijven dus gericht kunnen helpen om in te spelen op deze nieuwe realiteit.
Daarnaast kunnen we bedrijven die nog niet zover zijn om over te stappen op een nieuwe technologie ook helpen bij het ontwikkelen en testen van nieuwe technologieën via bijvoorbeeld gecofinancierde projecten. Dat doen we vandaag al en kunnen we nog verder uitbreiden.
De CRM Act maakt bedrijven ook duidelijk dat ze veel te winnen hebben als ze inzetten op circulaire strategieën en beter materialenbeheer. Het is belangrijk om materialen zoveel mogelijk in eigen beheer te houden door bijvoorbeeld met lease-systemen te werken. De sense of urgency ontbreekt vandaag nog omdat bedrijven daar vaak de economische winst niet van inzagen. De CRM Act kan daar verandering in brengen. Het toont dat Europa zich bewust is van de risico's die verbonden zijn aan het gewoon uit handen geven van materialen en grondstoffen en de afhankelijkheid van onbetrouwbare leveranciers en toevoerkanalen. Voor bedrijven geldt hetzelfde: zij kunnen er niet zeker van zijn dat ze binnen de 5 jaar zomaar aan de nodige grondstoffen en materialen geraken. Bij VITO kunnen ze hiervoor terecht. Wij leveren onderbouwd advies voor het inbouwen van meer circulariteit en het ontwikkelen van een circulair business model op maat van hun waardeketen en situatie.
Materialenonderzoek nog meer op de politieke agenda
De CRM Act zet VITO’s materialenonderzoek nog meer op de politieke agenda. Binnen de Green Deal - waar de focus op klimaat en hernieuwbare energie ligt - en het Circular Economy programma - waar focus tot nu eerder op plastics en textiel ligt - heeft het grondstoffen-aspect nooit echt op de voorgrond gestaan. Dat verandert nu. Ons materialenonderzoek komt in de kern van het Europese beleid. Door de korte termijn-doelstellingen die in de CRM Act worden geformuleerd worden bedrijven gedwongen om daar nu mee bezig te zijn.
De CRM Act is een Europees initiatief maar ook België en Vlaanderen zijn bezig om een eigen lijst met kritieke grondstoffen samen te stellen, specifiek voor onze economie, onze regio en onze eigen klimaatdoelstellingen. Ook daar spelen we als organisatie een rol: wij kunnen helpen bij het definiëren van die lijst en het uitwerken van oplossingen voor de uitdagingen.
VITO kan zich vinden in deze act. Meer nog: ons onderzoek heeft eigenlijk (on)rechtstreeks bijgedragen aan wat er in die act staat. Al tien jaar werken wij aan de pijnpunten die nu in de act worden aangehaald en hebben wij getoond wat technologisch en op vlak van beleid mogelijk is. Ons onderzoek en de netwerking die vanuit VITO is gebeurd, is mee bepalend geweest in het opstellen van deze CRM act. Wij zijn dus helemaal klaar om in te spelen op de doelstellingen van deze CRM Act.
Lopende projecten
Enkele lopende projecten die rechtstreeks inspelen op de doelstellingen van de CRM Act
Kritieke materialen voor (lithium) batterijen
- Mining: VITO neemt deel aan verschillende Europese projecten waarin men alternatieve ertsen, aanwezig in Europa, bestudeert om lithium (LICORNE), kobalt en nikkel (ENICON) uit te winnen. In dit laatste project bekijkt VITO voornamelijk hoe het de circulariteit van materialen die gemijnd worden nog kan verhogen, door de minerale fractie van het gemijnde materiaal (95% van het materiaal dat normaal als “afval” aanzien wordt) om te zetten in bruikbare producten (d.w.z. bouwmaterialen) en/of inerte materialen.
- Recyclage van batterijen met kritieke ertsen: RHINOCEROS werkt aan herwinnen van de kritieke/strategische materialen uit batterijen (grafiet, kobalt, nikkel, lithium) en het ACROBAT-project gaat nog een stap verder omdat het de actieve materialen uit batterijen (die bijv. lithium bevatten) rechtstreeks gaat opzuiveren en hergebruiken in nieuwe batterijen, wat de circulariteit en duurzaamheid van de recyclage verhoogt.
- Hergebruiken: In plaats van meteen in te zetten op recyclage kan je ook de levensduur van batterijen te verlengen, waardoor er geen recyclageprocessen moeten plaatsvinden en de circulariteit verbetert. Het CIRCUSOL-project is hier een voorbeeld van.
Herwinnen van kritieke materialen uit materiaalstromen die aanwezig zijn in Europa maar nog niet beschouwd worden als grondstof, vaak omwille van economische redenen en het feit dat de metalen aanwezig zijn in complexe vorm en lage concentratie:
- CHROMIC: herwinnen van chroom, molybdeen en vanadium uit staalslakken, een afvalproduct van de staalindustrie.
- METGROW+: herwinnen van kritieke metalen uit laagwaardige primaire en secondaire ertsen.
- PEACOC: herwinnen van waardevolle metalen (platinum, palladium, rhodium, zilver en goud) uit afvalproducten.
- SULTAN en NEMO: herwinnen van waardevolle metalen uit mijnafval.
- CRM-Geothermal – herwinnen van Li en andere CRM uit geothermisch pekel.
- FIREFLY - Herwinnen van kritieke metalen uit gebruikte, afgedankte en off-specs katalysatoren van de chemische industrie om rechtstreeks gerecycleerde (elektro)katalysatoren te produceren voor duurzamere processen die bijdragen tot de elektrificatie en defossilisatie van de chemische industrie.