Van meer dan vijftig procent hernieuwbare energie in 2031 naar een volledig zelfvoorzienende energiehuishouding in 2050. Dat is de ambitie van het Jessa ziekenhuis op haar toekomstige eenheidscampus in Hasselt, waar drie bestaande zorgcampussen en een logistieke campus worden gecentraliseerd. Voor de inrichting van de energievoorziening werd een beroep gedaan op VITO/EnergyVille, dat tot de slotsom kwam van een warmte- en koudenetwerk gebaseerd op geothermie. Zo helpt VITO/EnergyVille zorginstellingen bij hun duurzaamheidstransitie. Ze kunnen er behalve rond energie overigens ook terecht voor advies rond waterbeheer.
De Salvator Plus-site wordt een van de belangrijkste bouwwerven in Hasselt de komende jaren. Daar komt de gecentraliseerde campus van het Jessa Ziekenhuis. Op die campus, die Ons Zorgpark zal gaan heten, zullen drie bestaande ziekenhuizen en een logistieke campus die nu verspreid liggen over Hasselt en Herk-de-Stad, bijeen worden gebracht, goed voor een totale capaciteit van negenhonderd bedden. Er zullen verschillende zorgfuncties worden gecombineerd: acute ziekenhuisfuncties maar bijvoorbeeld ook een huisartsenwachtpost en een peda voor studenten. Twee grote vleugels van meer dan tachtig meter hoog zullen de kern vormen van de campus, die daardoor de skyline van Hasselt zal tekenen.
In 2024 wordt gestart met de sloop van de bestaande gebouwen op de site. In 2025 zou dan de eerste schop de grond in moeten gaan voor de nieuwbouw. De opening (en de grote verhuisoperatie) is voorzien voor 2031. Dan zijn we met 2030 al een belangrijke mijlpaal gepasseerd op weg naar een klimaatneutrale toekomst in Europa. Voor die tussentijdse doelstelling wordt gemikt op ruim de helft minder broeikasgassen (dan in 1990) en een energievoorziening die voor zowat een derde is gebaseerd op hernieuwbare bronnen. Aan dat laatste zal Ons Zorgpark ruimschoots voldoen. ‘We zullen bij de opening al meteen draaien op voor meer dan de helft hernieuwbare energie’, zegt Karl Zwinnen van de studiedienst infrastructuur & masterplanning van Jessa Ziekenhuis. ‘En tegen 2050 willen we volledig energieneutraal zijn, in de zin dat we alle energie die we verbruiken zélf opwekken. En dit fossielvrij, zonder gas of mazout.’
Innovatief geothermisch net
De energetische voornemens van Jessa Ziekenhuis passen in de duurzaamheidstransitie van de ziekenhuisgroep. Een transitie die, op het vlak van energie maar bijvoorbeeld ook op dat van waterbeheer (zie onder), lastiger is dan ze misschien op het eerste gezicht lijkt. Zwinnen: ‘In onze sector staat gezondheid vanzelfsprekend altijd voorop, en daardoor was duurzaamheid lang niet de hoogste prioriteit. Op dit gebied hebben ziekenhuizen daardoor nog een achterstand in te halen.’ Daarnaast verslinden ziekenhuizen veel energie. Ter illustratie: het grootste huidige ziekenhuis uit de Jessa-groep is goed voor een tiende van het totale stroomverbruik van Hasselt. En door technologische innovaties gaat dat energieverbruik nog de hoogte in. ‘Medische scanners worden bijvoorbeeld steeds beter, hun resolutie neemt toe, maar dit vereist natuurlijk meer stroom. Hetzelfde zien we in onze labo’s, waar steeds meer analyses worden gedaan door robots in plaats van door mensen. Aan dit soort innovaties hangt dus vaak een groter energiekostenplaatje.’
Waar zal Ons Zorgpark al die vereiste energie vandaan halen? Onder meer uit zonnepanelen die zullen worden geplaatst op de daken maar vooral aan de gevels van de gebouwen. Maar de kern van de energievoorziening wordt een innovatief geothermisch net, dat zowel zal worden gebruikt voor de productie van warmte als van koude. Dit warmte- en koudenetwerk, dat zal putten uit de ondiepe ondergrond maar deze ook zal gebruiken als opslag, vormt de ideale energiebron. Tot die slotsom kwamen energie-experts van VITO/EnergyVille in een energiestudie die ze uitvoerden op vraag van Jessa Ziekenhuis.
De zanderige ondergrond op de Salvator Plus-site bleek bijzonder geschikt voor ondiepe geothermie. ‘Die laat toe om veel meer energie te produceren dan er nodig is’, zegt Gert Moermans van VITO/EnergyVille. Daarom werd in een bijkomende haalbaarheidsstudie ook gekeken of het thermisch net niet zou kunnen worden doorgetrokken tot enkele naburige industrie- en bedrijventerreinen. Technisch bleek dit mogelijk, maar de kosten zijn vooralsnog te hoog. ‘De investeringen die de eigenaars van de gebouwen op deze terreinen daarvoor zouden moeten doen, blijken te hoog. Daardoor wordt het net beperkt tot de Salvator Plus-site.’ Voorlopig, want in de toekomst kan het eventueel toch nog gelinkt worden aan andere thermische netten, bijvoorbeeld dat van de twee kilometer verderop gelegen Recor-site, waar momenteel een modern bedrijventerrein verrijst dat eveneens wordt verwarmd en gekoeld met ondiepe geothermie.
Seizoensopslag
In de energiestudie werd uitgegaan van de huidige energievraag van de vier bestaande Jessa-campussen. Op basis daarvan, maar ook van toekomstprognoses, extrapoleerden de experts van VITO/EnergyVille deze huidige vraag naar de energiebehoefte van de toekomstige campus. ‘We hielden rekening met alle relevante factoren, zoals het type van een gebouw of van een afdeling’, zegt Thomas Neven van VITO/EnergyVille. Als randvoorwaarden voor de studie namen de experts duurzame energie, warmte- en koude-opslag en warmtepompen. Deze voorwaarden bepaalden de vrijheid in hun zoektocht naar oplossingen.
Een bijzondere innovatie die VITO/EnergyVille voorstelt in het door haar geadviseerde thermisch net, is een doorgedreven energie-uitwisseling. Daardoor kan bijvoorbeeld de warmte die vrijkomt bij de permanente koeling van de operatiekwartieren, elders worden benut. En als het net die gerecupereerde warmte niet meteen kwijt kan, kan ze ook worden opgeslagen in de ondergrond, in de vorm van warm water dat wordt geïnjecteerd in de zandbodem. Neven: ‘De koppeling met de ondergrond verbreedt het tijdsvenster waarin energie circuleert en wordt uitgewisseld. Zo kunnen we overtollige warmte in de zomer stockeren als seizoensopslag, om ze dan in de koudere seizoenen weer te benutten. Een geothermisch systeem is hier ideaal voor.’
De rol van VITO/EnergyVille stopte niet bij de overhandiging van de studieresultaten. De energie-experts zorgen er ook voor dat de principes van het ontwerp overgedragen worden naar de architecten en het studiebureau die werden aangewezen door de bouwheer, zodat zij ermee aan de slag kunnen gaan voor verdere planning en aanleg van het thermisch net.
Verduurzaming in de zorgsector is, zoals gezegd, geen sinecure. Energetische renovaties moeten bijvoorbeeld gebeuren terwijl een ziekenhuis blijft functioneren. En bij de planning van renovaties of van nieuwbouw is energiebevoorradingszekerheid doorgaans bepalend. Maar steeds meer ziekenhuizen kiezen nu wel voor meer duurzaamheid, daarbij aangemoedigd door hoge energiefacturen of door initiatieven van de Vlaamse overheid zoals de Green Deal Duurzame Zorg die in 2023 werd afgetrapt. ‘Duurzaamheid en gezondheid gaan hand in hand’, zegt Karl Zwinnen. ‘Het zijn nu allebei prioriteiten voor ons, en dus zetten we al in de vroegste ontwerpfase van Ons Zorgpark heel sterk in op duurzaamheid heel sterk in op duurzaamheid, samen met ons ontwerpteam. Daarmee nemen we ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid op.’
Het studiewerk voor Jessa Ziekenhuis toont aan dat ziekenhuizen, en zorginstellingen in het algemeen, bij VITO/EnergyVille aan het juiste adres zijn voor op maat gesneden advies voor hun duurzaamheidstransitie.
Duurzaam waterbeheer in de zorg
Ook voor de verduurzaming van hun waterbeheer kunnen zorginstellingen een beroep doen op VITO. Ze komen dan terecht bij de WaterKlimaatHub, de onderzoeks- en innovatiehub waarin de rijke en brede expertise van VITO rond water is samengebracht. ‘We kunnen ziekenhuizen adviseren en assisteren op verschillende vlakken van hun watermanagement’, zegt Karen Vanderstraeten van VITO. ‘We kunnen helpen bij een efficiënter watergebruik, en hergebruik door een meer circulair beheer. Daarnaast hebben we veel ervaring op het gebied van waterkwaliteit, bijvoorbeeld met het oog op micropolluenten zoals plasticdeeltjes of – belangrijk in een zorgcontext – medicijnresten.’ Tools die VITO ontwikkelde om bedrijven en organisaties beter te wapenen tegen waterstress, kunnen ook nuttig zijn in de zorgsector. ‘Neem onze Waterbarometer, die onder meer zicht geeft op alternatieve waterbronnen in de buurt. Zorginstellingen kunnen deze bijvoorbeeld gebruiken in hun zoektocht naar lokale partners voor gedeeld watergebruik.’
Zo reikte VITO recent aan UPC Duffel, een psychiatrisch centrum, een aantal ideeën, concepten en mogelijkheden aan voor een duurzaam energie- en waterbeheer voor de nieuwe masterplannen van hun site. Van daaruit startten enkele VITO-water- en energie-experten ook een uitwisseling op met de zorggroep Emmaüs. ‘Door samen te zitten leren we in de eerste plaats wat de noden van de zorgsector zijn op het vlak van water- en ook energiebeheer. Maar tijdens onze bijeenkomsten leggen we ook al enkele potentiële duurzame oplossingen op tafel, ter inspiratie. Het is duidelijk: binnen de vermelde Green Deal kunnen we met onze multi- & interdisciplinaire VITO-teams de zorgsector mee helpen verduurzamen en (piloot)projecten mee vorm geven’, aldus Vanderstraeten.
