Dirk Nelen, senior researcher on sustainable materials management bij VITO: “Elk jaar genereren we 2,5 miljard ton afval in de Europese Unie. Dat komt neer op vijf ton per persoon. Hieruit kunnen we gelukkig veel materiaal recycleren. Ons afval bevat heel wat waardevolle materialen voor de Europese industrie, zoals papier, hout, industriële mineralen en metalen. Sommige van die materialen kunnen bijna 100 % gerecycleerd worden zonder noemenswaardig verlies van kwaliteit, zoals glas en staal bijvoorbeeld. Een efficiënte en effectieve gescheiden inzameling van afval is echter noodzakelijk om optimaal waardevol materiaal te recycleren.“

Horizon 2020 is het grootste EU-programma voor onderzoek en innovatie. Een van de projecten van Horizon 2020 is COLLECTORS. Het doel van dit project? Informatie over Europese systemen voor selectieve inzameling van afval samenbrengen en analyseren om goede praktijken te herkennen en het opzetten van innovatieve inzamelsystemen te promoten.

Waar zit de toegevoegde waarde van COLLECTORS?
“Met COLLECTORS willen we goede praktijken voor afvalinzameling onder de aandacht brengen. We krijgen zo een beter zicht op de resultaten van de meest diverse inzamelsystemen en kunnen we daarmee Europese besluitvormers ondersteunen om de resultaten van de inzameling van afval te verbeteren. Binnen COLLECTORS richten we ons op drie specifieke afvalstromen: papier- en verpakkingsafval, afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA) en bouw- en sloopafval (CDW). Deze keuze werd gemaakt op basis van drie criteria: het volume van de afvalstroom in de Europese Unie, de aanwezigheid van grondstoffen in het afval, en het verschil tussen de goede praktijkvoorbeelden en de gemiddelde resultaten van gescheiden inzameling en afvalrecyclage. Deze laatste indicator geeft een sterke indicatie van het potentieel voor verbetering.”

Het project COLLECTORS startte eind 2017 en loopt 30 maanden. Een groot project met veel uitdagingen. Hoe is het project opgebouwd?
“Het project verloopt in drie fases. Onze eerste focus is het in kaart brengen van een groot aantal bestaande afvalinzamelsystemen over heel Europa. Die inventaris publiceren we op een online platform. Dit helpt besluitvormers bij het vinden van methodieken die het best passen bij hun lokale omstandigheden. In een tweede fase gaan we de verschillende modus operandi in diverse Europese steden en gemeenten analyseren. We evalueren zowel de milieueffecten als de economische kosten en baten. In een laatste fase gaan we de implementatie van de goede praktijken ondersteunen. Hiervoor stellen we richtlijnen op voor de inzameling van de drie afvalstromen, met op maat gemaakte aanbevelingen per type locatie.”

Hoe vertaal je deze drie fases concreet, in de praktijk?
“We staan met onze beide voeten in de realiteit. COLLECTORS staat voor een participatieve aanpak. Om de waardeketen voor recyclage in beeld te brengen, werken we samen met zowel burgers, beleidsmakers, bedrijven en andere belanghebbenden. Dat maakt ook rechtstreekse terugkoppeling mogelijk. De beste toepassingen moeten als voorbeeld kunnen dienen. Bestaande informatie over afvalinzamelsystemen in Europese steden en gemeenten is erg divers, heterogeen en gefragmenteerd. En dat is net waar COLLECTORS het verschil maakt. We analyseren de resultaten van meer dan 240 individuele inzamelsystemen, brengen verspreide informatie bij elkaar, en passen een systematische aanpak toe, om met het resultaat besluitvormers zo goed mogelijk te informeren zodat ze de op hen toepasbare goede praktijken kunnen uitrollen.”

Papier- en verpakkingsafval staan in de top drie van waardevol afval dus?
“Absoluut. In 2016 werd ongeveer 87 miljoen ton verpakkingsafval gegenereerd in de Europese Unie, zowel bij huishoudens als bij commerciële activiteiten. Dat is ongeveer 169 kilo per inwoner. Bij 28 EU-lidstaten is het recyclagepercentage van verpakkingsafval vrij goed (67 %), maar er zijn belangrijke verschillen tussen de lidstaten. De recyclagepercentages variëren van 82 % (in België) tot 40 % (in Malta). Er is nog dus veel ruimte voor verbetering, want ongeveer 29 miljoen ton verpakkingsafval wordt niet gerecycleerd. Bovendien hebben tal van steden en gemeenten nog inzamelsystemen waarbij papier, metaal, plastic en glas samen opgehaald worden. En dat heeft een negatief effect op de kwaliteit en kwantiteit van gerecycleerde materialen.”

“Dankzij COLLECTORS kunnen we nu effectief de beste praktijkvoorbeelden herkennen en tonen in Europa, en hopelijk ook verder verspreiden. Er zijn inderdaad Europese gemeenten en regio's die erin slaagden hun recyclagepercentage te verbeteren na de implementatie van nieuwe inzamelsystemen. In Italië bijvoorbeeld, verhoogde een groep gemeenten in de provincie Treviso het recyclagepercentage van huishoudelijk afval van 27,2 % in 2000 naar 85,1 % in 2015. Ons eigen Vlaanderen heeft zelfs een recyclingpercentage van 90 % voor verpakkingen. De best practices tonen aan dat niet alleen de hoeveelheid opgehaald papierafval verbetert maar ook de kwaliteit van de ingezamelde materialen voor recyclage. De gemeente Verdú in Spanje bijvoorbeeld, laat zien dat de shift van afvalcontainers naar een huis-aan-huis-gescheiden ophaling de vervuilingsgraad van de ingezamelde afvalstroom met meer dan de helft vermindert.”

Ook in de top drie van waardevol afval: afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA).
“We produceren ongeveer 10 miljoen ton AEEA per jaar in de Europese Unie. Nauwelijks 35 % van alle door bedrijven en consumenten afgedankte elektrische en elektronische apparatuur, werd in 2012 opgehaald en verwerkt via een erkende organisatie, zoals bijvoorbeeld Recupel bij ons. De rest van de in Europa afgedankte elektronica werd ofwel gerecycleerd onder niet-conforme omstandigheden, illegaal verhandeld, geëxporteerd voor hergebruik of recyclage via parallelle circuits, of als restafval weggegooid. En dat terwijl AEEA hoogwaardige grondstoffen bevat, in het bijzonder goud, koper en staal. We gooien hier niet alleen waardevolle materialen maar ook geld weg. Geschat wordt dat de totale potentiële inkomsten uit AEEA-recycling in de Europese Unie tegen 2020 uitkomen tussen 2 en 3 miljard euro!”

Hoe creëer je die transitie?
“Eerst en vooral zijn er betere richtlijnen en duidelijke definities nodig die autoriteiten helpen onderscheid te maken tussen enerzijds apparaten die geschikt zijn voor hergebruik op de tweedehandsmarkt in Europa of elders, en anderzijds onbruikbare, en dus te recycleren toestellen. Verder moedigen we zeker ook bewustmakingscampagnes en het opzetten van innovatieve inzamelinitiatieven aan. Dat bewustmaking werkt, bewijst Zweden. Ze hebben een echte afvalcultuur, Zweedse huishoudens zijn zich veel meer bewust van het belang van een correcte gescheiden inzameling, wat de resultaten van de afvalverwerking achteraf uiteraard ten goede komt.”

En dan hebben we nog in de top drie afval: bouw- en sloopafval.
“Bouw- en sloopafval (CDW) is goed voor bijna 30 % van alle afval in de Europese Unie. We hebben het dan vooral over hout, metselwerk, gipsplaat, dakbedekking, kunststoffen (zoals PVC, isolatie), metalen… CDW heeft een groot potentieel voor recyclage en hergebruik. Niet alleen omwille van de hoge waarde van de materialen en de grote markt voor hergebruik maar ook omdat in de sector de technologie voor recycling goed is ingeburgerd. En net daarom is CDW een van de prioritaire afvalstromen in de EU. We streven naar 70 % recyclage tegen 2020.”

“Maar er is een enorm verschil in recyclagepercentages tussen de EU-lidstaten. In Nederland, Luxemburg, Italië, Slovenië, Oostenrijk en Letland wordt 90 % van het bouw- en sloopafval gerecycleerd. Maar in Finland, Griekenland en Cyprus bedraagt dat percentage nog geen 10 %. En ook al lijkt die 90 % van de beste leerlingen van de klas hoog, toch mogen we niet laidback achterover leunen in onze stoel. Want de meeste EU-lidstaten doen aan ‘backfilling’, waarbij het ‘bouwafval’ vaak ingezet wordt als aanvulmateriaal.

En hoe doet Vlaanderen het in de CDW-klas?
“Vlaanderen bereikt recyclingpercentages van meer dan 90 %, dankzij een gepast heffingsbeleid en een verbod op het storten van recycleerbare fracties. En dat beleid heeft dus effect. Naast beleid kunnen ook technologische innovaties een rol spelen. Zo hebben de Finse ZenRobotics bijvoorbeeld aangetoond dat efficiëntere robotsortering het recyclagepercentage van 70 % naar 90 % kan brengen.”

Is recyclage big business?
“Inderdaad. Een juiste inzameling van afvalstromen resulteert in recyclage van hoge(re) kwaliteit en dus in een hoge(re) opbrengst aan secundaire grondstoffen. Kortom, effectiever en efficiënter inzamelen betekent winst op diverse terreinen. Voor VITO betekent deelname aan COLLECTORS weer een stap dichter bij de transitie naar een circulaire economie.”

Wil je nog meer lezen over best practices rond afvalbeheer? We hebben enkele interessante artikels gebundeld.

Contact:
Dirk Nelen