Circulair bouwen

In een circulaire economie worden gebouwen en bouwmaterialen zo lang mogelijk gebruikt, hergebruikt, aangepast en herbouwd. Zo vermijden we dat te veel materialen eindigen als afval en dat we steeds meer nieuwe materiaalbronnen moeten aanboren.

Circulair bouwen is dan ook meer dan hergebruik en recyclage van bouwmaterialen (urban mining). Alles begint bij het ontwerp van een gebouw. Garandeert dat een lang en duurzaam gebruik? Kan het makkelijk aangepast worden aan toekomstige noden? Kunnen bouwmaterialen hergebruikt worden eens het gebouw afgebroken moet worden? …

Bij nieuwe bouwmaterialen is het belangrijk om gebruik te maken van natuurlijke en makkelijk herbruikbare materialen. Andere grondstoffen die uitgeput kunnen raken, worden zo efficiënt en doeltreffend mogelijk ingezet

Er zijn natuurlijk ook enkele knelpunten of ‘systemische barrières’ die de ontwikkeling van een circulair bouwmodel in de weg staan. Dit zijn de voornaamste drie:

1. Gebouwen worden vandaag voornamelijk ontworpen voor één vaste functie.
2. Er wordt nauwelijks rekening gehouden met andere spelers, die in de latere fases van de levenscyclus van een gebouw actief zijn.
3. De focus ligt vandaag op zo goedkoop mogelijk bouwen.

Deze knelpunten werden bestudeerd in het Europese project Buildings As Material Banks (BAMB), dat in 2019 werd afgerond. In dat project werden materialen en gebouwen vanaf het prille begin ontworpen om later weer gedemonteerd en opnieuw gebruikt te worden. Een gebouw werd dus letterlijk beschouwd als een materiaalbank, met de zero-wastegedachte in het achterhoofd.

Naast nieuwbouw dringt zich ook de vraag op wat te doen met alle afgedankte bouwmaterialen. In hoeverre kunnen die als urban mine terug ingezet worden in de circulaire bouweconomie? Wim Debacker, expert circulair bouwen: “Een onderzoeks- en experimenteerproject rond slopen, leert ons dat de grootste uitdagingen zich niet zozeer op technisch niveau situeren, maar eerder op systeemniveau.

Denk aan een gebrek aan vertrouwen binnen de keten, de initiële kostprijs die te hoog ligt, de moeilijkheid om sommige oplossingen op te schalen en het feit dat de potentiële voordelen van circulair bouwen – en dus ook van urban mining –  nog weinig gekend zijn bij opdrachtgevers.” 

Vlaanderen Circulair, OVAM en de Vlaamse Confederatie Bouw lanceerden de Green Deal Circulair Bouwen in 2019. Via dit gezamenlijke engagement werken 320 organisaties, waaronder VITO, samen om in de toekomst circulair bouwen in Vlaanderen tot dagelijkse realiteit te maken.

In het verlengde hiervan hebben OVAM en VITO een partnerschap opgestart rond een experimenteer- en leeromgeving, waarbinnen ervaringen worden uitgewisseld.

Daarnaast loopt er nog een extra onderzoekstraject in opdracht van OVAM: de Proeftuin Circulair Bouwen (VITO/EnergyVille, WTCB, UHasselt, VUB). Deze proeftuin kijkt naar het verleden en de toekomst door te focussen op twee aspecten: urban mining en veranderingsgericht bouwen.

• Bij urban mining beschouwen we bestaande gebouwen als grote mijnen vol waardevolle grondstoffen die hergebruikt kunnen worden.
• Met veranderingsgericht (ver)bouwen vermijden we dat in de toekomst extra bouw- en sloopafval ontstaat. We ontwerpen gebouwen zo dat ze de wijzigende noden en wensen van gebruikers en de maatschappij ondersteunen, niet alleen vandaag maar ook in de toekomst.

Het eerste rapport over urban mining kwam uit in juni 2021. Lees het hier.
 

Proeftuin Circulair Bouwen

Opdrachtgever: OVAM
Partners: VITO, WTCB, UHasselt, VUB, Datavisser
Periode: 2018 - 2022

De Proeftuin Circulair Bouwen is een wetenschappelijk consortium dat op basis van research en terreinervaringen beleid- en praktijkaanbevelingen doet voor twee belangrijke thema’s: ‘Urban Mining’ en ‘Veranderingsgericht (ver)bouwen’. We kijken hiervoor naar zowel het verleden als de toekomst van ons gebouwpatrimonium:

• In de ‘erfenis’ aan bestaande gebouwen zien we kansen om extra waarde te creëren door gebouwen selectief te slopen, zoveel mogelijk waardevolle materialen en producten te recupereren en ze voor te bereiden voor recyclage en hergebruik. Dit noemen we ‘Urban Mining’.
• Door te leren uit het verleden, kunnen we ook nieuwe kansen creeren via nieuwbouw en renovatie. Via ‘veranderingsgericht (ver) bouwen’ ontwerpen we gebouwen zo dat ze de wijzigende noden en wensen van gebruikers en de maatschappij ondersteunen, niet alleen vandaag maar ook in de toekomst.

CiS²AR – Towards Circular, Sustainable, Smart and Reversible Buildings

Opdrachtgever:Vlaio/Flux 50
Partners: VITO, Th!nkE, Ecosource, Kamp C, Ahrend
Periode: 2019 – 2021

“Ontwerp, ontwikkel en implementeer het gebouw dat een leven lang meegaat en klaar is om de energietechnologieën en innovaties van vandaag en morgen te integreren, zelfs zonder te weten wat ze zullen zijn”, dat is het belangrijkste doel van wat dit partnerschap over iets meer dan 2 jaar wil bereiken. Deze haalbaarheidsstudie zal dienen als een kader om te evalueren wat de stand van zaken is met betrekking tot circulariteit, duurzaamheid, slimheid (energie efficiëntie en slimme/flexibele energiesystemen) en omkeerbaarheid. Het identificeert oplossingen voor ontbrekende elementen, materialen, componenten, energiesystemen en beoordeelt de haalbaarheid van geïntegreerde elementen met verwisselbare en inwisselbare verbindingen voor technieken (water, verwarming, koeling, data- en elektriciteitsvoorziening). De interesse ligt in het potentieel van een gezamenlijke aanpak waarbij de verschillende partners hun productassortiment behouden, maar ervoor zorgen dat ze synergie creëren wanneer ze samen worden gebruikt, en waarbij gezamenlijk ontwikkelingen in de richting van verhandelbare producten worden geïnitieerd.

Ondersteuning bij circulariteit en veranderingsgericht bouwen

Fase A Evaluatie van het ontwerp van een woonzorgcentrum

Opdrachtgever: archipelago architects
Partners:VITO
Periode: 2020 - 2021

archipelago architects wil de relevantie van circulaire strategieën op zorgarchitectuur en -infrastructuur in kaart brengen. Hiervoor willen zij een onderbouwde argumentatie op basis van LCC en LCA-analyses om objectief te kunnen oordelen over de effectieve impact van deze strategieën.  VITO brengt zijn expertise op dit vlak in en toetst in deze eerste fase deze concepten af aan het concrete ontwerp van een Woonzorgcentrum.

Circulair Gebouw Kamp C  

Consultancy aan bouwconsortium

Opdrachtgever: Kamp C 
Partners:VITO, Beneens, TEN, Streng-th, Terra Energy, Muurtuin, Westarchitectuur, tenerga
Periode: 2020

Kamp C zal op zijn site in Westerlo het eerste volledig circulaire bedrijfsgebouw in Vlaanderen bouwen. Kamp C heeft het afgelopen jaar een circulaire aanbesteding opgezet om een geschikt bouwconsortium te kiezen om deze innovatieve opdracht uit te voeren. Het einde van de aanbesteding werd op 17/01/2020 afgerond en de keuze is gevallen op het consortium Kamp Circulair. VITO begeleidde dit consortium tijdens de aanbesteding op vlak van circulariteit.

ICEBERG

Opdrachtgever: EC – H2020
Partners: Tecnalia (lead), VITO + 33 other partners: https://iceberg-project.eu/consortium/
Periode: 2020-2024

  
Bouw-, renovatie- en sloopafval (BSA) is een van de zwaarste en grootste afvalstromen die in de EU28 worden geproduceerd (350 Mt/jaar, uitgezonderd afgegraven afval). Als onderdeel van een voortdurende inspanning om de economie te verduurzamen, heeft Europa in 2015 een nieuw Circular Economy Package aangenomen met maatregelen die onder andere prioriteit geven aan End of Life Building materials. ICEBERG richt zich op het ontwerpen, ontwikkelen, demonstreren en valideren van geavanceerde technologieën voor de productie van hoogzuivere secundaire grondstoffen (>92%w) door middel van 6 circulaire casestudies (CCS) in heel Europa, met betrekking tot circulariteit van hout, beton, gemengd aggregaat, gipsplaat, glas, polymere isolatieschuimen en anorganische superisolatiematerialen.
Onze rol: actieve betrokkenheid bij een van de casestudies (beton) met lokale partners (Colruyt, OVAM, enz.)

Circulaire Gebouw Lidl Belgium

Opdrachtgever:Lidl Belgium
Partners:VITO
Periode:2020-2021

Lidl Belgium wil graag de sloop van een filiaal uitvoeren met het oog op een maximale valorisatie van de vrijgekomen materiaalstromen, en gevolgd door de bouw van een circulair filiaal. VITO is de uitgelezen partner om Lidl hierbij te ondersteunen. VITO is immers een belangrijke partner in de ontwikkeling van TOTEM (milieuprestatie van gebouwen verbeteren) en de achterliggende MMG methode (Milieugerelateerde Materiaalprestatie van Gebouw(element)en) en heeft vorig jaar een TOTEM-analyse gemaakt van de plannen en het lastenboek van één van de huidige Lidl-filialen. Daarnaast zal VITO zijn expertise en ervaring op het vlak van circulaire bouwconcepten, onder andere door het mee opstellen van de ontwerprichtlijnen ‘Veranderingsgericht bouwen’ voor de OVAM (Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij) gebruiken. VITO  heeft vorig jaar ook de sloop van het Lidl filiaal in Buggenhout opgevolgd en verbeteracties geformuleerd ten behoeve van een maximale valorisatie van het bouw- en sloopafval. Tijdens het project wordt de sloop opgevolgd met het oog op maximale valorisatie en worden key performance indicators (KPI’s) voor het circulaire filiaal gelinkt aan TOTEM. Daarnaast zal VITO ondersteuning bieden bij het opstellen van een uitvoeringsplan van het circulaire filiaal en het uitrekenen van de vermeden impact van dit circulaire filiaal gedurende de conceptfase.