Hoe versnellen we de transitie naar een toekomstbestendig watersysteem in 2050 ten laatste? De Vlaamse Milieumaatschappij, De Vlaamse Waterweg, De Watergroep, Aquafin en VITO - Vlakwa hebben de kans gecreëerd om ruimte te geven aan een groep frisdenkers, die zich buigen over die hamvraag in een waterarena. Ze hebben de branie om zich niet laten beknotten door de conservatieve status quo, maar dagen die uit.
Turend door een systeembril gaan ze op zoek naar koppelingen tussen de variabelen in systemen, bevragen de vastgeroeste en vaak onzichtbaar geworden denkpatronen en aannames, en maken zo de weg vrij voor systeeminnovatieve toepassingen.
Maar doorgedreven ideeën hebben ook doorgedreven actie nodig om op het terrein te landen. Ideeën worden gedragen door mensen. De volgende stap is dan ook om een selectie transformatieve ideeën, die we doordrijvers noemden, te vertalen naar systeeminnovatieve projecten.
Wat baten kaars en bril
De lente hangt in de lucht, en de zomer kunnen we al bijna ruiken. De laatste jaren mengt de rust van de zomer zich echter steeds meer met onrust, brengt dat zonnig warme weer niet alleen joie-de-vivre. Gezien de huidige grondwaterstanden, is het slechts een kwestie van tijd voor we - voor het vijfde jaar op rij - om de oren geslagen worden met nieuwsberichten over de merkbare gevolgen van droogte en gebrekkige waterkwaliteit. De kranen gaan dicht, akkers en tuinen drogen op, en ook bedrijven komen in moeilijkheden door minder beschikbaar proceswater.
Signalen genoeg dus dat we te achteloos omspringen met ons water, dat we het watersysteem nog niet helemaal goed begrijpen. Dat was ook nooit nodig zolang er voldoende was, en het mooi gespreid uit de lucht viel. Grondwaterstanden zijn historisch laag, omdat we ons systeem georganiseerd hebben om wateroverschotten massaal af te voeren naar zee, uit angst voor overstromingen. Maar ook omdat we de grondlagen niet meer de tijd en de kans geven om terug aangevuld te geraken, bijvoorbeeld door bodemverharding. Er dringt zich dus een omschakeling op, om een watersysteem te ontwikkelen dat wel klimaatrobuust is. We moeten water weer naar waarde leren schatten, willen we er in de toekomst nog de waarde uithalen die we ervan verwachten. We verwachten als maatschappij immers steeds meer van het watersysteem, en dat kan die verwachtingen niet langer inlossen.
Water is de mol
Nu lossen we te vaak problemen nog op aan het einde van de keten, waar er een acuut tekort of een acuut teveel aan water ontstaat. Zoals mollen in de tuin bestrijden door enkel de molshopen weg te halen en het gazon te herstellen.
Een systeem herdenken vraagt echter een radicaal andere bril om ook de onderliggende oorzaken van ons waterprobleem bij de lurven te vatten. Een systemische bril, waardoor we zien hoe oorzaken en gevolgen zich scherp aftekenen in het ecosysteem van onze maatschappij. Want alles heeft een impact op alles! Dat betekent vragen anders stellen. Maar misschien ook andere vragen stellen. Mogelijk is de vraag niet hoe je mollen bestrijdt. Want het zijn verdomd nuttige diertjes. Misschien is de vraag waarom we zo gehecht zijn aan een mooi gazon, terwijl dit zeker niet de meest watervriendelijke keuze is voor de tuin.
Maar hoe versnellen we de transitie naar een toekomstbestendig watersysteem tegen ten laatste 2050? De Vlaamse Milieumaatschappij, De Vlaamse Waterweg, De Watergroep, Aquafin en VITO - Vlakwa hebben de kans gecreëerd om ruimte te geven aan een groep frisdenkers, die zich buigen over die hamvraag in een waterarena. Dit soort denkruimtes, vrij van individuele of organisatiebelangen, zijn essentieel om een maatschappelijk toekomstproject te bepalen voor water in Vlaanderen. Vlakwa en het VITO Transitieplatform (VTP) hadden het absolute voorrecht om het arenaproces te begeleiden.
Voet aan de grond
Het denkwerk van de arenawerk kan je verkennen via de website en sociale media. De arena spreekt in verschillende vormtalen zoals tekst, poëzie, fotografie en cartoons. Het zijn een voor een uitingen van de dorst naar een systemische kijk op de Vlaamse wateruitdagingen.
Maar doorgedreven ideeën hebben ook doorgedreven actie nodig om op het terrein te landen. De volgende stap is dus om een selectie van die doordrijvers vertalen naar systeeminnovatieve projecten.
Alvast fijn te zien dat het denkwerk van de arena doorsijpelt in het waterlandschap en ook wordt opgepikt door de pers. De Tijd publiceerde vorige week een vijfdelige reeks over hoe we ons uit de crisis kunnen innoveren, waarbij de eerste aflevering systeemdenken naar voren schoof als basis voor impactvolle innovatie, geïllustreerd met het werk uit de arena en met het beeldend voorbeeld van het I-QUA project in Gust’eaux Grill & koffie. Tuincreatie Wouter Igodt, BOSAQ, Vlakwa en de Universiteit Gent werkten er samen om ter plaatse het afvalwater van de brasserie op te zuiveren tot drinkwaterkwaliteit… en te serveren aan de gasten!
In het voorwoord van het dossier Water van De Standaard op Wereldwaterdag werden de ideeën van de waterarena ook gekaderd als de manier waarop de “Flauming” mee impuls kan gevenaan de blauwe eeuw.
