Wat kan een stadsregio allemaal doen om de inzameling, recyclage en het hergebruik van zowel plastic- als bouwafval aan te moedigen? VITO ontwikkelde een online portaal dat publiek toegankelijk is, en waarvan de inhoud kan worden verbeterd of aangevuld. Dit ‘levende’ overzicht moet de stadsregio Gent aanzetten tot gerichte acties rond circulaire economie, en lokale bedrijven mee in het bad trekken.
Een tijdje terug schreef de Stad Gent een aanbesteding uit om het potentieel van circulaire economie in de stadsregio (Gent aangevuld met het havengebied en de gemeente Destelbergen) in kaart te brengen. Daarbij lag de focus op twee materialenstromen: kunststoffen en bouwmaterialen. Traditioneel worden bij zo’n rapportering de stromen gedetailleerd in kaart gebracht via een uitgebreide enquêtering en worden betrokken stakeholders bevraagd. Vervolgens wordt alle informatie verwerkt in een omslachtig rapport.
Online overzicht
Bij VITO, dat ruime ervaring heeft met dit soort opdrachten, besloten ze het deze keer anders aan te pakken. “We stelden voor eerst al onze eigen kennis en data samen te brengen, aangevuld met de informatie die we via onze gebruikelijke kanalen vergaren”, zegt Kris Broos van VITO. “Vervolgens wilden we deze informatie presenteren in een gebruiksvriendelijk format waarmee iedereen vertrouwd is, namelijk dat van een wiki (een wikipediapagina). Een online portaal dus dat niet alleen publiek toegankelijk is, maar dat ook uitnodigt tot feedback, in de vorm van correcties en aanvullingen.” Het voorstel sloeg aan bij de Stad Gent, en sinds de voorbije zomer staat de wiki online. “Je zou onze benadering top-down kunnen noemen”, zegt VITO’er Ive Vanderreydt. “Met die bemerking dat het resultaat transparant is. Bovendien voelt niemand zich uitgesloten, integendeel, het levende karakter van de wiki (die dus het traditionele eindrapport vervangt) zorgt ervoor dat stakeholders in realtime aanvullingen kunnen doen. Dit kan dan weer andere bedrijven die nog geen bijdrage hebben geleverd, triggeren om ook mee te doen.”
Uniek op stadsniveau
Volgens Kris en Ive is ook de schaal waarop werd gewerkt, uniek. “Rapporten over circulaire economie bestrijken heel vaak hoge beleidsniveaus, zoals het Europese en Vlaamse, oftewel zeer lage, zoals het bedrijfsniveau. Zelden gebeurt dit op stadsniveau.” De wiki heeft door die schaalgrootte al resultaat opgeleverd. Zo laten de grafieken op het portaal duidelijk zien dat de kunststofafvalstroom in een stadsregio slechts een beperkt potentieel heeft. Vanderreydt: “Daarvoor zijn de ingezamelde afvalstromen te klein. Onze wiki toont dat je best aansluit bij initiatieven op gewestelijk niveau, wil je de plastickringloop helpen sluiten, denk maar aan de uitbreiding van de PMD-zak.” De wiki kan ook leiden tot concrete voorstellen tot verbetering. Doel van de wiki is te laten zien hoe je met circulaire economie aan de slag gaat in een stadsregio, en dan specifiek op het vlak van kunststoffen en bouwafval. “Circulaire economie is tegenwoordig zeer populair, maar het is tevens een containerbegrip”, zegt Ive Vanderreydt. “Met onze wiki kunnen beleidsmakers op stadsniveau circulaire ‘kiemen’ ontdekken in de bestaande, lineaire economie. Die kunnen ze dan vervolgens gaan stimuleren.”
Terwijl de plasticstroom weinig perspectieven biedt voor impact op stadsniveau, geldt het omgekeerde voor bouwafval. “Bouwmaterialen en sloopafval zijn wél typisch een lokaal gegeven”, duidt Broos. “Producenten bevinden zich doorgaans in de buurt, en met bouwafval rijd je niet naar de andere kant van het land. Bovendien zijn er in een stad als Gent – en zeker als je de haven erbij neemt – grote hoeveelheden aanwezig.” De wiki laat bijvoorbeeld in een grafiek zien hoeveel bitumen er jaarlijks wordt ingekocht, hoeveel er op de Gentse daken ligt (‘in stock’), en hoeveel er verdwijnt als bouwafval. Die grafische voorstelling is nuttig voor stakeholders, want zo wordt meteen duidelijk waar er mogelijke hiaten zitten. Zijn bijvoorbeeld alle zijstromen effectief meegenomen in de analyse?
CO2-negatieve stapstenen
Gent zou Gent trouwens niet zijn als het bestuur het potentieel van circulaire economie niet zou gebruiken om de stad duurzamer te maken, met een sterke nadruk op klimaat. Zo wil de stad dit jaar een voetpad aanleggen bestaande uit CO2-negatieve ‘stapstenen’. Deze stenen zijn vervaardigd volgens het Carbstone-procedé, waarbij bouwstenen worden gemaakt uit staalslakken (bv. afkomstig van de staalfabrieken in de Gentse haven) en aanzienlijke hoeveelheden koolstofdioxide. “Met het Stapsteen-project (dat gesubsideerd wordt door het programma Vlaanderen Circulair, en waaraan naast VITO ook de Stad Gent, Orbix, de Universiteit Gent en de firma Peter Stouthuysen meewerken), willen we circulaire economie tastbaar maken in de stadsomgeving”, zegt Liesbeth Horckmans van VITO. Enerzijds willen we met dit demonstratieproject de Gentenaars letterlijk in contact brengen met CO2-negatieve infrastructuur, anderzijds willen we lessen trekken uit de praktische uitvoering ervan. Op dit vlak heeft een stadsbestuur veel sturingskracht. Het kan bijvoorbeeld circulair en duurzaam bouwen stimuleren door dit in te schrijven in haar bestekken voor openbare werken.” Ondertussen wil de Stad Gent, onder andere met de wiki, de circulaire stadseconomie verder stimuleren. “Samen met de partners van de Cleantech Cluster Regio Gent, die in 2016 werd opgericht, willen we sterk inzetten op een pakket aan acties voor de uitbouw van de circulaire economie in onze regio, gezien ook de aandacht hiervoor bij kennisinstellingen en bedrijven”, zegt Adinda Baro van de dienst economie. “De analyse van de plastic- en bouwmaterialenstromen is een belangrijke stap. We kunnen daarmee hiaten opsporen in de waardeketen, wat dan weer kansen kan bieden aan bedrijven. In de loop van 2019 willen we middels bijeenkomsten van stakeholders verder werken aan het opzetten van specifieke waardeketens. Tegelijk zetten we in op projecten rond nieuwe materialen en innovatieve vormen van inzameling en verwerking, met bedrijven uit de Gentse regio die sterke interesse tonen, en met Vlaamse en Europese actoren. Als Regio Gent willen we duidelijk tonen dat samenwerking tussen verschillende partners loont, dat materialen die gebaseerd zijn op hergebruik of nieuwe samenstellingen betrouwbaar zijn en dat hiermee nieuwe businessmodellen kunnen opgezet worden. We willen kortom onze rol als proeftuin voluit opnemen, ook door circulaire materialen te gebruiken in gebouwen en infrastructuur op ons grondgebied.”
adinda.baro@stad.gent
