De aanleg van stedelijk groen dat op hete dagen voor verkoeling zorgt, ontharding in landelijke gebieden waardoor meer regenwater de bodem kan insijpelen, bebossing om koolstofopslag te stimuleren … Het zijn maar enkele voorbeelden van ‘groenblauwe’ maatregelen die een verstedelijkt Vlaanderen kunnen wapenen tegen de uitdagingen van de 21ste eeuw. Met een door VITO ontwikkelde online tool – vrij beschikbaar – kunnen overheden maar ook bedrijven de maatschappelijke voordelen hiervan concreet en snel becijferen. ‘Het kost maar een halve dag werk.’
Welke impact hebben veranderingen in landgebruik in een verstedelijkt Vlaanderen? Hoe kan die impact worden berekend? En welke voordelen heeft groenblauwe ruimte voor mens en maatschappij? Tien jaar geleden begon VITO samen met de universiteiten van Antwerpen en Amsterdam op vraag van de Vlaamse overheid met de ontwikkeling van een instrument dat hierpop een antwoord biedt. Sindsdien is deze Natuurwaardeverkenner geëvolueerd tot een online tool en werd hij meermaals aangepast en uitgebreid. Gebruikers – van lokale en regionale overheden over stadsplanners en natuurbeheerders tot onderwijsinstellingen –kunnen met de tool het socio-economische belang van groenblauwe ruimte ontdekken en becijferen.
Pragmatische methoden
De tool, die vrij beschikbaar is, biedt zicht op de voordelen die vegetatie en water kunnen bieden – denk maar aan verkoeling, infiltratie, lucht- en waterzuivering, recreatie en baten voor de menselijke gezondheid. ‘Hij berekent deze voordelen zowel in de stad als op het platteland’, zegt Inge Liekens van VITO. ‘De resultaten tonen de impact van veranderingen in landgebruik, de meerwaarde van natuurgebaseerde oplossingen, de baten van beheersmaatregelen of de voordelen van groene inrichtingsprojecten voor de mens.’ De berekening gebeurt met behulp van pragmatische methoden ontwikkeld in verschillende wetenschappelijke projecten, en op basis van bestaande ruimtelijke gegevens – bijvoorbeeld geografische data voor Vlaanderen. De tool is bovendien compatibel met verschillende bestaande planningsmethoden.
De Natuurwaardeverkenner werd de voorbije tien jaar dus verschillende keren vernieuwd. De laatste versie dateert van april 2018: toen werd de tool ‘ruimtelijk expliciet’. Liekens: ‘Gebruikers wilden een snelle tool die weinig extra werk inhield. Sindsdien is het mogelijk om groenblauwe maatregelen op locatie in te tekenen. Hier grasland, daar heide, hier water, daar een park … Veranderingen in landgebruik vormen hierdoor de kern van de tool.’ Het was een hele vooruitgang, maar voor sommige gebruikers ging het nog niet ver genoeg. ‘Stadsplanners en landschapsarchitecten realiseren hun plannen vaak in gesofisticeerde tekenprogramma’s. Tot voor kort moesten ze in de Natuurwaardeverkenner alles overtekenen. Ook dat is veranderd: hun plannen kunnen nu heel gemakkelijk worden geüpload via shapefiles. Dit maakt de tool nog gebruiksvriendelijker, en het gebruik van de tool kost maar een halve dag werk.’ Overigens zitten er alweer nieuwe aanpassingen in de pijplijn. Momenteel test VITO een module uit om de biologische waarde mee in beeld te brengen. ‘We zullen ook een aparte resultatenpagina voorzien met de effecten van natuur op onze gezondheid.’
Interesse buiten Vlaanderen
Intussen is er ook aan de andere kant van de taalgrens interesse voor de Natuurwaardeverkenner. In samenwerking met de universiteit van Luik wil de Waalse overheid bekijken of de methoden en berekeningen van de tool ook toepasbaar zijn in Wallonië. ‘Daarbij zal Wallonië wel de ruimtelijke inputkaarten moeten aanleveren, want onze tool is gebaseerd op Vlaamse data’, zegt Liekens. En ook in het buitenland kent men de tool inmiddels. ‘In Nederland hebben we enkele gebruikers, en ook andere landen tonen interesse om de tool in te kunnen zetten in het kader van klimaatadaptatie.’
Klimaatadaptatie
Want ja, ook op klimaatvlak heeft de tool potentieel. ‘Heel wat lokale besturen hebben zich geëngageerd om de klimaatopwarming te helpen bestrijden, vaak in de vorm van concrete doelen. Met de Natuurwaardeverkenner kunnen we berekenen welk effect lokale maatregelen hebben, vooral op het vlak van klimaatadaptie: hoe groenblauwe infrastructuur bijvoorbeeld het hitte-eilandeffect in bebouwde omgevingen kan helpen beperken.’ Om gemeenten ook te helpen bij de selectie van zulke maatregelen, wil VITO de informatie op het klimaatportaal van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) rond de impact van klimaatopwarming gaan koppelen aan mogelijke maatregelen en hun effect op deze impact. ‘Momenteel hebben we een eerste prototype ontwikkeld. We zijn nu samen met verschillende partners aan het bekijken hoe we hiermee verder gaan. Al zou het ook een nieuwe, aparte tool kunnen worden, los van de Natuurwaardeverkenner’, aldus Liekens.
‘Natuur op een positieve manier in beeld brengen’
Guy Heutz, zaakvoerder van het ecologisch adviesbureau Hesselteer uit Antwerpen, gebruikt de Natuurwaardeverkenner al sinds 2017. ‘We willen onze opdrachtgevers bewuster maken van de meerwaarde van natuur. Dat er niet alleen werk en onderhoud is aan groen, maar dat er ook maatschappelijke baten zijn. Daar is deze tool zeer geschikt voor.’
Heutz looft ook de update vande Natuurwaardeverkenner in april 2018. ‘Toen is hij veel gebruiksvriendelijker geworden. Sindsdien kost het veel minder tijd, onder meer dankzij het handige dashboard waarmee de tool wordt aangestuurd.’
Met de Natuurwaardeverkenner kunnen gebruikers zoals Heutz natuur ondubbelzinnig en op een positieve manier in beeld brengen. ‘En niet meer vanuit een defensieve reflex, waarbij vooral werd gefocust op het beperken van natuurschade. Die omslag is heel waardevol.’
