Impact van circulaire economie op biodiversiteit, klimaat en welzijn in België: een verkennende studie door VITO
In een recente studie in opdracht van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu heeft een multidisciplinair team van VITO-experten onderzocht wat de impact van de circulaire economie is op biodiversiteit, klimaat en welzijn in België. De transitie naar een circulaire economie betekent een fundamentele systeemverandering: de effecten zijn voelbaar in economie, leefmilieu en sociaal welzijn en beïnvloeden elkaar voortdurend. Die samenhang is vandaag nog onvoldoende zichtbaar en het blijft een uitdaging om de impact van circulaire maatregelen correct in te schatten. De studie richt zich daarom op het identificeren van geschikte modelbenaderingen voor complexe beleidsvraagstukken, met speciale aandacht voor systeemdenken en de planetaire grenzen van onze economie.
Doelstellingen van de studie
De studie had volgende doelstellingen:
- een brede inventarisatie van bestaande literatuur over de transitie naar een circulaire economie en de relatie met klimaatverandering, biodiversiteit, welzijn en welvaart;
- ontwerp en validatie van een kwalitatief model om deze relaties grafisch te structureren;
- vertaling van het model naar een indicatief simulatiemodel om de impact van beleidsmaatregelen in verschillende scenario’s te vergelijken.
Literatuurstudie en modelbenaderingen
De VITO-experten startten met een uitgebreide literatuurstudie naar verschillende methodes zoals input-outputanalyse, levenscyclusanalyse en systeemdynamische modellering. Systeemdynamische modellen zijn uitermate geschikt om de complexe interacties, terugkoppelingen en langetermijneffecten van beleidsmaatregelen transparant in beeld te brengen. Dit geeft inzicht in de juiste hefbomen voor beleid gericht op de transitie naar een circulaire economie.
Causal Loop Diagram
Op basis van inzichten uit de literatuur en input van stakeholders hebben de onderzoekers een Causal Loop Diagram (CLD) ontwikkeld. Het diagram toont de verbanden tussen circulaire maatregelen, systeemindicatoren en maatschappelijke doelstellingen, en laat zien hoe sociale, technologische en economische factoren elkaar beïnvloeden. Zo kunnen beleidsmakers de effecten van keuzes beter inschatten, prioriteiten bepalen en onderbouwde beslissingen nemen.
Hoewel de focus in deze eerste fase ligt op de invloed van de circulaire economie op klimaatverandering, biodiversiteit en het socio-economische vlak, is het de bedoeling dit in de toekomst uit te breiden naar andere domeinen, zoals gezondheid en mensenrechten.
Test case autodelen
In overleg met de opdrachtgever is autodelen in een denkbeeldige stad als test case gekozen om de haalbaarheid van de methode te toetsen en de kwantificeerbaarheid te testen. De case werd gebruikt om terug te redeneren naar een meer algemeen basismodel voor de circulaire economie. Hiervoor werd een causal loop diagram gemaakt tijdens een co-creatieproces met relevante stakeholders en experten.
Basismodellen
Op basis van het causal loop diagram en model voor de test case heeft VITO twee generiek inzetbare basismodellen ontwikkeld:
- een voor product-gebaseerde circulaire economie, waarin hergebruik, reparatie en levensduurverlenging centraal staan;
- een voor dienst-gebaseerde circulaire economie, waarin diensten zoals gedeeld gebruik van producten of functionele verkoop centraal staan.
De verschillende modellen laten toe om de impact van circulaire maatregelen op bredere maatschappelijke doelstellingen te demonstreren, inclusief indirecte effecten en dynamische terugkoppelingen.
Impact van de studie
-
Maatschappelijke impact
Het project verhoogde bij stakeholders en beleidsmakers het bewustzijn over de meerwaarde van systeemdenken bij circulaire beleidsvorming. Het model ondersteunt het identificeren van neveneffecten, hefbomen en omslagpunten.
-
Wetenschappelijke en beleidsimpact
De studie toont aan dat systeemdynamische modellen waardevolle instrumenten zijn om beleidsmaatregelen in de circulaire economie te structureren en evalueren, zelfs in een ontwerpstadium en met beperkte data.
-
Toekomstige ontwikkelingen
De studie benadrukt de meerwaarde van systeemdenken en systeemdynamische modellering voor beleidsontwikkeling rond circulaire economie. Voor verdere beleidsondersteuning zijn er verschillende ontwikkelingsrichtingen denkbaar:
-
thematische verdieping: meer detail toevoegen aan modelstructuren;
-
thematische verbreding: nieuwe elementen en sectoren integreren;
-
validatie: via aanvullende data, expertise en aanbevelingen de structuur en het gedrag van de modellen bijstellen.
De studie toont aan dat systeemdynamische modellen een waardevol hulpmiddel zijn voor beleidsmakers. Ze maken het mogelijk om de neveneffecten, hefbomen en mogelijke omslagpunten van circulaire maatregelen in kaart te brengen. Voor de FOD Volksgezondheid vormt dit onderzoek een belangrijke stap in de ontwikkeling van beleidsinstrumenten die de overgang naar een duurzame en circulaire samenleving ondersteunen.
