VITO ontwikkelde een webgebaseerde tool die bedrijven én investeerders meer onderbouwing kan bieden bij de financiering van circulaire projecten, initiatieven en businessmodellen. ‘We zochten een evenwicht tussen een laagdrempelig instrument en een genuanceerde, datarijke tool.’
Financiering, belangrijke hefboom circulaire transitie
Een duurzame economie is voor een belangrijk deel ook een circulaire economie. Maar de transitie daarnaartoe is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Niet in het minst omdat zo’n transitie niet kan slagen zonder adequate financiering. En daar stokt het vandaag nog vaak. ‘We merken dat er soms koudwatervrees heerst bij investeerders en financiers’, zegt Anse Smeets van VITO. ‘Praktisch alle financiers werken en beslissen op basis van risicomodellen. Eigen daaraan is dat wat onbekend is vaak wordt ingeschat als “hoog risico”. En laat er rond het circulaire nog heel wat ongewis zijn.’ Niet toevallig identificeerde Vlaanderen Circulair, het publiek-private partnerschap dat als knooppunt voor de circulaire economie in Vlaanderen fungeert, financiering enkele jaren geleden al als een belangrijke hefboom in de transitie.
In 2019 organiseerde Vlaanderen Circulair een derde open call voor nieuwe projecten om de circulaire economie meer zuurstof te geven. De Stichting voor Toekomstige Generaties, Econocom en VITO tekenden erop in en zagen hun project Circular Impact Investing goedgekeurd worden. Dat project liep van december 2019 tot september 2021 en leidde tot de ontwikkeling van een nieuwe evaluatietool voor zowel ondernemingen met circulaire plannen, als voor financiers. De CEvaluator-tool is een checklist die de circulariteitsprestaties van een initiatief, project of businessmodel op een objectieve maar toch laagdrempelige manier in kaart brengt. Daarbij wordt niet alleen rekening gehouden met typisch circulaire aspecten zoals product- en materiaalstromen, maar ook met bredere aspecten van ecologische duurzaamheid en met economische facetten zoals de inschatting van risico’s en opportuniteiten.
Op zichzelf staande, webgebaseerde versie
‘Aanvankelijk was ons idee om investeerders gewoon een wegwijs te bieden in het bestaande scala aan tools om circulariteit in kaart te brengen, maar er bleek al snel nood te zijn aan een verkennende, laagdrempelige screening’, zegt Smeets. ‘We baseerden ons daarvoor op een categorisatiesysteem ontwikkeld door de Support to Circular Economy Financing Expert Group, die rapporteert aan de Europese Commissie en waar Vlaanderen Circulair deel van uitmaakt.’ Het categorisatiesysteem dat deze Europese expertengroep ontwikkelde, wordt op dit moment als basis genomen voor het luik ‘Circulaire economie’ binnen de zogeheten taxonomie van de Commissie voor duurzame investeringen. De uitwerking van het idee om dit categorisatiesysteem interactief te maken, leidde tot een complex resultaat in de vorm van een Excel-rekenblad dat gebruikers konden downloaden vanop de VITO-website. Een rekenblad dat helaas weinig gebruiksvriendelijk was. ‘Bovendien hadden we het raden naar het effectieve gebruik van de tool (we konden enkel het aantal downloads zien) en kregen we weinig feedback.’ Daarom besloot VITO het over een andere boeg te gooien en een op zichzelf staande, webgebaseerde versie van CEvaluator te ontwikkelen.
Inhoudelijk bestaat de CEvaluator-tool uit twee grote luiken. Eerst en vooral worden de circulariteitsprestaties van een bepaald project, initiatief of businessmodel in kaart gebracht – meer kwalitatief dan kwantitatief, dus zonder er meteen een score aan de verbinden. Smeets: ‘Op basis van de invoergegevens van de gebruiker gaat de tool na in welke mate een case circulair is, en welke aspecten van circulariteit deze behelst. Dat kan gaan van circulair ontwerp en gebruik tot waarde- en productrecuperatie. Ook naar duurzaamheidsaspecten zoals transport wordt gekeken. Deze evaluatie is gebaseerd op het bestaande Europese categorisatiesysteem.’
Tool stelt de juiste vragen
Aan elke businesscase zijn opportuniteiten verbonden (anders zouden ondernemingen er niet in geïnteresseerd zijn), maar ook risico’s (die potentiële investeerders kunnen afschrikken). Het tweede luik van de CEvaluator-tool zoomt in op die specifieke opportuniteiten en risico’s van circulair ondernemen. ‘Die zijn vaak sterk met elkaar verbonden’, legt Smeets uit. ‘Een sterkere klantenbinding is typisch iets wat uit circulair ondernemen voortvloeit. Maar daardoor kunnen inkomsten ook meer gespreid worden in de tijd en is er voorfinanciering nodig, en daar moet een bedrijf maar ook een investeerder zeker rekening mee houden. Onze tool stelt daar de juiste vragen rond.’
Wie kan aankloppen?
De tool is initieel bedoeld voor circulaire ondernemers (zoals start-ups) en voor zogeheten evaluatoren. Die laatste kunnen privé-investeerders zijn, overheden die subsidies verstrekken maar ook professionele begeleiders die ondernemers bijstaan in de transitie naar meer circulariteit. Dat kunnen bijvoorbeeld de financieringsexperts van FINMIX zijn, een initiatief van VLAIO waar innovatieve bedrijven kunnen aankloppen voor financieringsadvies afkomstig van een panel van verschillende types publieke en private financiers.
Een VLAIO-bedrijfsadviseur (of een consultant) kan assisteren bij het effectieve gebruik van de tool. ‘Met het invoeren van alle gegevens en het beantwoorden van alle vragen ben je ongeveer een uur bezig’, zegt Anse Smeets. ‘We zochten een evenwicht tussen een laagdrempelig instrument en een genuanceerde, datarijke tool. Het nut ervan hangt natuurlijk af van de specifieke gebruiker, en in welke mate die al bezig en vertrouwd is met circulariteit. Maar uit de reacties die we tot nu ontvingen kunnen we al concluderen dat de tool zeker zijn waarde heeft.’
Verdere stappen
Nu de ontwikkelings- en pilootfase achter de rug is, neemt Vlaanderen Circulair de webhosting en de verdere
coördinatie van CEvaluator over van VITO.
Reviews
We contacteerden twee organisaties die de CEvaluator-tool al hebben gebruikt: een onderneming met circulaire ambities en een bank die circulariteit hoog in het vaandel voert.
‘De tool hielp ons potentiële circulaire scala volledig in beeld te brengen’
Veldeman Bedding is een familiebedrijf dat al sinds 1954 hoogwaardige ‘slaapsystemen’ (matrassen, boxsprings, lattenbodems en toppers) produceert voor de Belgische en Europese markt. ‘Duurzaamheid zit in ons DNA, maar sinds 2017 zijn we ook met circulariteit heel concreet bezig in de vorm van circulaire slaapsystemen’, zegt Valerie Veldeman, duurzaamheidscoördinator van het bedrijf uit Oudsbergen.
Een écht circulair businessmodel vraagt echter om een heel gestructureerde, heldere aanpak. En daarom deed Veldeman Bedding recent een beroep op de CEvaluator-tool, die het bedrijf samen met Philip Marynissen invulde. ‘De tool is tegelijk specifiek genoeg om nog iets van te kunnen leren en breed genoeg om het ruimere plaatje niet uit het oog te verliezen’, vindt Veldeman. ‘Wij waren al enigszins thuis in circulariteit, maar ik kan me inbeelden dat bedrijven die dat niet zijn verrast zullen worden als ze de tool op hun businessmodel loslaten.’
Het probleem met slaapsystemen is dat de restwaarde doorgaans laag is. Dat zette de tool nog eens extra in de verf. Daarnaast onthulde hij ook enkele cases waarvoor bijkomende financiering nodig is terwijl dit op het eerste gezicht niet meteen zo leek. ‘Zo hielp de tool om ons potentiële circulaire scala volledig in beeld te brengen’, aldus Veldeman.
De resultaten van de berekening door CEvaluator, die gedownload kunnen worden in de vorm van een pdf-bestand, zal Veldeman verwerken in toekomstige kredietdossiers om financiële instellingen te overtuigen om in het bedrijf te investeren.
‘De tool geeft gebruikers een concreet beeld van hun circulaire project op de lange termijn’
Ook bij vdk bank zit duurzaamheid in het DNA. En dat draagt de bank ook actief uit. ‘Als nichespeler zetten we in op financiering van duurzame, ethische businessmodellen, en de transitie hiernaartoe’, zegt Sven Verstraeten, manager bedrijven & organisaties bij vdk bank. ‘Daar hoort ook de financiering van groene (en dus circulaire) assets bij, waarvoor we strenge criteria hanteren.’
Die criteria zijn onder meer gebaseerd op het categorisatiesysteem en de taxonomie van de Europese Commissie (dat nog in opmaak is). Verstraeten: ‘Dat is zware kost, zeker als je dit wilt vertaald zien in duidelijke taal en zonder met begripsverwarring geconfronteerd te worden. De CEvaluator-tool helpt daarbij, hij zorgt ervoor dat gebruikers een concreet beeld krijgen van hun circulaire project op de lange termijn.’
Net als vdk bank hanteert ook CEvaluator veeleer een holistisch perspectief. ‘Wij zijn gewend om businessmodellen in hun totaliteit te bekijken, en niet in silo’s zoals vandaag nog te vaak gebeurt’, aldus Verstraeten. ‘Daardoor focussen we ook niet enkel op circulariteit. Een tekort aan proceswater kan voor een bedrijf bijvoorbeeld levensbedreigend zijn, niet enkel voor de circulaire strategie. Circulair hangt dus ook samen met future-proof.’
