Sneller naar een koolstofvrije residentiële verwarming

Een nieuw perspectief op klimaatvriendelijk wonen

In Vlaanderen verandert het debat over wonen. Het gaat niet langer alleen over hoe goed een woning gebouwd is, maar vooral over haar impact op het klimaat. Waar energie-efficiëntie lange tijd centraal stond in het beleid, wijst nieuw onderzoek van VITO/EnergyVille erop dat de focus nu moet verschuiven naar het terugdringen van CO₂-uitstoot.

Wat als de echte waarde van een woning ook haar ecologische voetafdruk weerspiegelde? Door koolstoflimieten te integreren in het Vlaamse EPC-kader, kunnen we de overstap naar schonere verwarmingssystemen zoals warmtepompen versnellen – zonder in te boeten op betaalbaarheid of comfort.

Deze studie onderzoekt hoe aanpassingen aan het EPC niet alleen de uitstoot kunnen terugdringen, maar ook drempels voor renovatie kunnen verlagen en warmtepompen toegankelijker maken voor Vlaamse gezinnen.

Een representatief beeld van de Vlaamse gebouwen

Aan de hand van 135 archetypes – die een brede waaier aan gebouwtypes en bouwjaren omvatten – brengt deze studie haar inzichten naar concrete buurten in Vlaanderen. Deze aanpak maakt het mogelijk om gedetailleerd te analyseren hoe beleidsaanpassingen niet alleen de energie-efficiëntie verbeteren, maar ook de CO₂-uitstoot aanzienlijk kunnen reduceren binnen de Vlaamse gebouwensector.

De analyse is gebaseerd op archetypes ontwikkeld in 2022 (Position Paper De snelste weg naar A) en afgeleid uit Vlaamse EPC-data. De resultaten worden verder verdiept voor drie specifieke wijken: de Brugse Poort (Gent), Boxbergerheide (Genk) en Berendrecht (Antwerpen). De studie maakt gebruik van de EBECS- en UEP-tools van VITO/EnergyVille om verschillende renovatiescenario’s te simuleren.

Niet elk A-label is hetzelfde

De belangrijkste bevindingen van de studie zijn als volgt:

• Sommige gebouwen behalen een A-label op basis van energie-efficiëntie, maar blijven afhankelijk van fossiele brandstoffen, waardoor hun CO₂-uitstoot hoog blijft.
• Wanneer er wel rekening gehouden wordt met CO₂-uitstoot – met de koolstoflimieten 6 kg/m² en 8 kg/m² – blijken warmtepompen de dominante technologie voor verwarming. Die omslag zorgt voor een drastische daling in uitstoot ten opzichte van klassieke gasketels. (Figuur 1)
• Gefaseerde renovatiestrategieën – waarbij eerst een warmtepomp wordt geplaatst en later wordt geïsoleerd – blijken een kostenefficiënt pad naar structurele decarbonisatie.

Koolstoflimieten als stimulans voor elektrificatie

De inzichten uit het onderzoek geven een duidelijke boodschap: door de focus van het EPC te verschuiven – van louter primair energieverbruik naar ook directe CO₂-uitstoot – kunnen beleidsmakers de overstap naar duurzame verwarming flink versnellen. (Figuur 2)

Slimme data, slimmere renovaties

VITO/EnergyVille gebruikt in deze studie een reeks gespecialiseerde tools en datasets. Centraal staat de Urban Energy Pathfinder (UEP), een krachtig, data-gedreven model dat toelaat om het energieverbruik van gebouwen op wijkniveau te simuleren en te analyseren. Door open data te combineren met lokale parameters en projectgegevens, levert UEP probabilistische modellen die een volledig beeld geven van verbruik, efficiëntie en optimalisatiepotentieel – op gebouwniveau én op wijkniveau.

Enkele belangrijke inzichten uit de studie:

• Lagere investeringsdrempels: De opname van CO₂-limieten leidt niet alleen tot betere klimaatresultaten, maar verlaagt ook de instapkosten. Scenario’s met koolstoflimieten zorgen ervoor dat meer woningen binnen de grenzen van de Vlaamse Mijn VerbouwLening blijven.
• De kracht van elektrificatie: Simulaties tonen aan dat bij een gunstigere verhouding tussen de elektriciteits- en gasprijs – zoals in Frankrijk (2,2) of Nederland (1,5) – de totale kost van warmtepompen flink daalt, wat de uitrol ervan sterk bevordert. Dit benadrukt het belang van zowel prijsmechanismen als regulering.
• Belang van lokale renovatiestrategieën: Elke wijk is anders. Op maat gemaakte renovatiestrategieën leveren daardoor het meeste op. Een succesvolle aanpak houdt rekening met sociaaleconomische, demografische en bouwtechnische kenmerken per buurt.

Beleidsaanbevelingen

Om residentiële verwarming significant te decarboniseren, is een combinatie nodig van beleidssteun, financiële stimuli en slimme renovatiestrategieën die elektrificatie centraal stellen. Voor zowel Vlaamse beleidsmakers als huiseigenaars formuleert de studie drie concrete aanbevelingen:

• Hervorm het EPC: Voeg CO₂-uitstootlimieten toe om de klimaatimpact van een gebouw beter weer te geven.
• Hervorm energieheffingen: Werk toe naar een meer evenwichtige verhouding tussen elektriciteits- en gasprijzen, zodat warmtepompen aantrekkelijker worden.
• Ondersteun gefaseerde renovaties: Stimuleer strategieën die instapkosten verlagen én tegelijk aanzienlijke emissiereducties realiseren.

Samen kunnen deze maatregelen ons niet alleen dichter bij de klimaatdoelstellingen voor 2050 brengen, maar ook zorgen voor een sociaal rechtvaardige en financieel haalbare transitie.