In de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara is de wisselwerking tussen water, energie en voedsel cruciaal voor armoedebestrijding, gezondheid en klimaatbestendigheid. Sectorspecifiek denken en een gefragmenteerde bestuursstructuur belemmeren echter vaak een effectieve besluitvorming en duurzame ontwikkeling. Om dit complexe probleem aan te pakken, ontwikkelt VITO, samen met een consortium van Europese en Afrikaanse partners*, een open-source planningstool om de water-energie-voedselnexus (WEF) te begrijpen. Deze tool zal toegepast worden in de stroomgebieden van de Volta en de Tana.
De onderlinge afhankelijkheid van water-, energie- en voedselsystemen vraagt om een geïntegreerde aanpak van planning en bestuur. Dankzij de tool zal de co-creatie en participatie van lokale belanghebbenden mogelijk worden gemaakt. Binnen VITO zetten de SESAM (Sustainable Energy System Analysis and Modeling) unit van SEB en het Nexus-team hun schouders onder het project.
“We willen lokale actoren in staat stellen de interacties tussen concurrerende eisen en voordelen van water-, energie- en voedselsystemen beter te begrijpen en af te wegen. Als we gezamenlijk een WEF-plannings- en modelleertool creëren, kunnen we een gemeenschappelijke taal en een gemeenschappelijk kader bieden voor dialoog, kennisuitwisseling en beslissingsondersteuning,” aldus Edo Abraham, universitair hoofddocent aan de TU Delft en coördinator van het EPIC Africa-project.
Volgens Carlos Guerrero Lucendo, senior internationaal onderzoeker bij VITO/EnergyVille en WEF-deskundige, “gebruiken we het CLEWS-kader, dat staat voor Climate, Land use, Energy, Water en Social dimensions, om de interacties en synergiën tussen de WEF-sectoren te analyseren. De CLEWS-aanpak stelt ons in staat de drijvende krachten en beperkingen van duurzame ontwikkeling op een integrale en participatieve manier te identificeren en de drie WEF-sectoren vanuit verschillende perspectieven te bekijken.”
Als onderdeel van VITO's werkpakket inzake het beheer van interacties tussen wetenschap en beleid enerzijds en de evaluatie van compromissen anderzijds, worden lokale belanghebbenden aangemoedigd om te leren, te experimenten en te innoveren in de richting van meer duurzame en inclusieve WEF-systemen binnen de Transition Spaces.
Erik Laes, senior onderzoeker bij VITO en expert in transitiemanagement, legt uit: “We passen een kader voor transitiemanagement toe dat reflexieve en adaptieve besturing van systemische innovatieprocessen mogelijk maakt. De Transition Spaces zijn ontworpen om samenwerking en leren op meerdere niveaus en met meerdere belanghebbenden te vergemakkelijken, en tegelijkertijd te zorgen voor verantwoording en legitimiteit.”
Het EPIC Africa-project ging van start in november 2022, met een openingsvergadering in Accra (Ghana), waar de partners samenkwamen met Ghanese deskundigen en belanghebbenden. Op de bijeenkomst werden de behoeften van de nationale belanghebbenden verkend, alsook het potentieel van het EPIC-Africa-project, gefinancierd door het Horizon EU-Kaderprogramma (HORIZON). Het VITO Nexus-team organiseerde ook een opleidingssessie voor het consortium over het kader voor transitiebeheer en het verband met de WEF nexus.
Yves de Weerdt, onderzoekscoördinator duurzame transities bij VITO, vertelt: “Het was fascinerend om te zien hoe het kader voor transitiebeheer, dat in een Europese context is ontwikkeld, kan worden aangepast en toegepast op de Afrikaanse context. We hebben veel geleerd van lokale kennis en perspectieven. Samen hopen we innovatieve oplossingen te creëren die inspelen op de specifieke uitdagingen en mogelijkheden van de stroomgebieden van de Volta en de Tana.”
In 2023 zal VITO nauw blijven samenwerken met de consortiumpartners om het WEF-besturingslandschap in de twee stroomgebieden in kaart te brengen. Bovendien zal de eerste Transition Spaces het co-creatieproces in 2024 van start laten gaan. Léa Tatry, onderzoeker bij VITO/EnergyVille en expert op het gebied van bestuursevaluatie, benadrukt: “We stemmen verschillende benaderingen van bestuursevaluatie, traditioneel ontwikkeld voor specifieke sectoren zoals water of energie, af op een breder WEF-perspectief dat rekening houdt met de onderlinge verbanden en afwegingen tussen de sectoren. Wij streven ernaar bruikbare aanbevelingen en richtsnoeren te geven voor beleid en praktijk. De WEF-aanpak kan dan een rol spelen bij de verwezenlijking van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s).”
Tegen het einde van het project in 2026 verwachten de EPIC Africa-partners een open source WEF-plannings- en modelleertool te ontwikkelen die voldoet aan de behoeften van belanghebbenden in Sub-Saharaans Afrika. Het doel is ten minste 3 door Afrika gestuurde duurzame trajecten te ontwerpen voor het bereiken van de doelstellingen inzake toegang tot schone energie en voedselzekerheid, rekening houdend met de gevolgen van klimaatverandering. Deze tool zal hoofdzakelijk gebaseerd zijn op de bestaande geïntegreerde langetermijnbeoordelings- en energieplanningstool OSeMOSYS, en op andere tools zoals OnSSET.
Het project zal een specifiek instrument ontwikkelen, de CLEWS Observatory en het Digital Engagement Platform, ter ondersteuning van de infrastructuurplanning op lange termijn en de betrokkenheid van belanghebbenden. Het project zal ook het EARN-netwerk van WEF-deskundigen sponsoren om in deze instrumenten en het kader voor overgangsbeheer te worden opgeleid.
Ten slotte zal EPIC Africa bijdragen tot het bevorderen van kennis, beleidsdialoog en actie inzake duurzame ontwikkeling in Sub-Saharaans Afrika door samenwerking en innovatie tussen belanghebbenden uit verschillende sectoren en bestuursniveaus te stimuleren.
Meer informatie over het project is te vinden op EPIC Africa - Sustainable Water-Energy-Food Pathways.
Dit project wordt in VITO gezamenlijk uitgevoerd door de SESAM (Sustainable Energy System Analysis and Modeling) unit van SEB en het Nexus-team.
*De volgende partners maken deel uit van het consortium:
TU Delft (Nederland), Tahmo (Kenia), KALRO (Kenya Agricultural and Livestock Research Organization, Kenia), VBA (Volta Basin Authority, Burkina Faso), UENR (University of Energy and Natural Resources, Ghana), KTH (Royal Institute of Technology, Zweden) en VITO/EnergyVille (België).
