De schop moet in de grond, maar niet ondoordacht: met gebalanceerde wateroplossingen wil Vlaanderen evolueren naar een modelregio inzake waterbeheer. Als onderdeel van de Blue Deal coördineert VITO het ambitieuze project Vlaanderen WaterProof. Dat wil in drie grootschalige demo’s onderzoeken hoe via slimme buffering droogte kan worden tegengegaan.
De systeemvisie achter het project overstijgt het lokale karakter van de drie demosites: de nieuwe of bijgestelde kennis en ervaringen die eruit voortvloeien zullen in de toekomst in heel Vlaanderen toegepast worden. Daarmee wordt de basis gelegd voor een ‘waterherverdelingsproject’ dat onze regio waterproof maakt.
Drie demosites voor een veerkrachtig wateraanbod
De komende jaren worden op drie plekken in Vlaanderen concrete acties opgezet om via een combinatie van slimme ruimtelijke inrichting, intelligente sturing van buffers en geoptimaliseerde circulaire waternetwerken te komen tot een meer veerkrachtig wateraanbod. ‘Deze regionale demoruimtes moeten nieuwe kennis en expertise opleveren over hoe we Vlaanderen beter kunnen wapenen tegen droogte en de gevolgen van de klimaatopwarming’, zegt minister van Omgeving Zuhal Demir.
Zo levert Vlaanderen WaterProof een belangrijke bijdrage aan de Blue Deal, waarbij we via een breed pakket aan structurele maatregelen de strijd aanbinden met droogte en waterschaarste. Vlaams minister van Economie, Wetenschap en Innovatie Hilde Crevits, bevoegd voor VITO en mee trekker van dit project, is alvast tevreden dat VITO van start kan gaan. ‘Het is duidelijk dat droogte en waterschaarste belangrijke uitdagingen zijn voor Vlaanderen.
Daarom is het goed dat VITO met haar expertise de centrale coördinatie doet, en dat het samenwerkt met andere spelers in het veld. Dit project gebruikt dus de sterktes van Vlaanderen om een bijdrage te leveren aan de Blue Deal. Via onderzoek en innovatie zorgen we voor een circulair watergebruik en betere buffercapaciteit. Dit zal niet enkel bijdragen tot een beter water- en natuurbeheer, slim watergebruik op bedrijventerreinen, maar ook tot een efficiëntere land- en tuinbouw.’
Decentrale waterkringlopen, waterbuffering en efficiënt water- en bodembeheer
- Voor ‘WaterArchitect’ zal een bedrijventerrein in Tielt (West- Vlaanderen) worden uitgerust met een lokaal en slim waternetwerk, een soort smart water grid met ingebouwde flexibiliteit waarin een maximale afstemming tussen vraag en aanbod kan worden bereikt. Op die manier ontstaat een decentrale collectieve waterkringloop. Bij deze demo is de POM West-Vlaanderen als lokale partner nauw betrokken, onder de noemer van het ‘Bedrijventerrein van de Toekomst’- programma.
- Bij ‘KlimaatPlassen’ ligt de focus op het bufferen van water tijdens ‘nattere’ periodes zodat de waterbeschikbaarheid in ‘drogere’ tijden kan worden verbeterd. In de ruime regio rond Mol (Antwerpen) zal een doordacht beheer worden geïmplementeerd van het water in vroegere witzandmeren en -groeven. Dit in nauwe samenwerking met onder andere de diensten van de gouverneur van de Provincie Antwerpen, de Vlaamse Milieumaatschappij en zandwinningsbedrijf Sibelco.
- ‘WaterGemeenschap’ ten slotte, behelst een efficiënt water- en bodembeheer in de Haspengouwse fruitstreek in samenwerking met het Proefcentrum Fruitteelt (pcfruit vzw). Concreet zal dit lokale buffering, infiltratie en hergebruik van regenwater inhouden, en dit zowel op individuele als op collectieve schaal.
Watertechnologie voor heel Vlaanderen
In elk van deze drie demo’s zal VITO haar brede kennis en ervaring op het vlak van water, klimaat en ruimte integreren op systeemniveau. Ook wordt er in de demoruimtes een innovatieve monitoring- en data-infrastructuur opgezet die de werking en de effecten van de buffermaatregelen inzichtelijk maakt en permanent opvolgt. ‘Binnen Vlaanderen WaterProof wordt er heel nauw samengewerkt in een regionale context’, zegt Inge Genné van VITO. ‘Maar uiteindelijk gaat het niet enkel om het lokale plaatje van de drie demosites of de technologische innovaties die er in de praktijk worden gebracht. Als we uitzoomen vormt dit de eerste praktijkfase van een dynamisch leertraject in lijn met de Blue Deal ambitie van de Vlaamse overheid.
De kennis en expertise die daaruit voortkomt, zullen toegepast worden op Vlaamse schaal. Kortom, op het hele watersysteem. Dat maakt dit project absoluut uniek.’ Volgens Aquafin, dat betrokken is bij de drie demoruimtes, zal Vlaanderen WaterProof helpen om ‘elke drupel water op de juiste plaats’ te krijgen. ‘Afvalwater willen we liefst zo geconcentreerd mogelijk naar onze rioolwaterzuiveringsinstallaties krijgen’, zegt Katrien Moubax, gebiedsingenieur bij Aquafin. ‘Regenwater houden we zo veel mogelijk ter plaatse door maximaal in te zetten op hergebruik en infiltratie. Met innovatieve en slimme oplossingen voor deze wateruitdagingen streven we naar een leefomgeving in harmonie met water.’
De systeembenadering die VITO hanteert binnen Vlaanderen WaterProof staat ook centraal in de horizontale actielijnen van het project. Genné: ‘Met behulp van systeemanalyses willen we de belangrijkste oorzaak-gevolgrelaties binnen het Vlaamse watersysteem verder in kaart brengen, inclusief de interacties met andere systemin zoals energie, mobiliteit, voeding en gezondheid.’ Die benadering is noodzakelijk om uiteindelijk tot een soort van waterherverdelingsproject voor gans Vlaanderen te komen, dat onze regio écht waterproof maakt.
Waterarena H2050 voor een langetermijnvisie op waterbeleid
VITO en de Vlaanderen WaterProofpartners kunnen voortbouwen op het lopende co-creatietraject in de Waterarena H2050. Dat heeft als doel een systemische langetermijnvisie op water in Vlaanderen te ontwikkelen. ‘Er is al heel veel denkwerk gebeurd’, zegt Yves De Weerdt van VITO. ‘Onze huidige systeemvisie kunnen we verder uitdiepen door die kennis mee te nemen bij de uitwerking van de demoprojecten.’ Het initiatief lag bij VMM, de Vlaamse Waterweg, Aquafin, De Watergroep en VITO/Vlakwa. Vlakwa (Vlaams Kenniscentrum Water) en VITO hadden het voorrecht dit traject met frisdenkers op te zetten en te faciliteren.
Zo ontstaat er een kruisbestuiving tussen Arena H2050 en Vlaanderen WaterProof. ‘Daarbij wordt het reeds ontwikkelde systeemdenken ingezet om de demoruimtes te boetseren, terwijl die laatste een uitgelezen mogelijkheid bieden om proefondervindelijk te gaan kijken wat zo’n systeemvisie nu eigenlijk kan betekenen voor het waterbeleid in Vlaanderen.’ Als de systeemvisie straks klaar is, zal ze input geven aan de Vlaamse onderzoeks-en innovatieagenda waar Vlakwa vanuit haar verbindende rol aan werkt. ‘Uiteindelijk willen we altijd ook beleidsversterkend werken en voorkomen dat ideeën onvoldoende in de praktijk worden omgezet’, zegt Bastiaan Notebaert van Vlakwa. De Blue Deal maakt duidelijk dat het vanaf nu ‘anders moet’. De koppeling van een actie en een gericht innovatieproces met diepgaande waterexpertise kunnen Vlaanderen koploper maken in de omgang met water.
Naar autonome en verantwoorde watergebruikers
Waar de drie demoprojecten begin 2025, als het Vlaanderen WaterProof-project afloopt, precies zullen landen is nog onzeker. Dat is bewust zo opgevat want tijdens de projectuitvoering wordt er maximal ingezet op synergie met lokale betrokkenen, die mee de centrale vraagstelling zullen formuleren, zodat het draagvlak van bij het begin verzekerd wordt. ‘We zullen bottom-up met alle actoren bekijken wat er concreet moet gebeuren op de drie sites’, zegt Genné.
‘Tijdens cocreatiesessies zullen we bijvoorbeeld discussiëren over het begrip ‘waterburgerschap’ dat gebruikers sterker moet responsabiliseren maar ook autonomer moet maken, en de socio-economische waarde van zogenaamde ecosysteemdiensten (bijvoorbeeld watertransport door boeren of buffering in natuurgebieden).’ Uiteindelijk zal bij het bepalen van ‘de waarde van water’ en het gebruiksrecht ervan telkens verbinding gezocht moeten worden tussen verschillende belangen, en dit in de drie heel verschillende contexten van de demosites. ‘Zo wordt dit absoluut een common good-vraagstuk.’
