Samen modelleren we beter: EPOC, PATHS 2050 en de Belgische energietoekomst

Hoe zal ons energiesysteem de komende jaren en decennia evolueren? Is een veilige, betaalbare en koolstofneutrale energiebevoorrading mogelijk tegen 2050? En wat kan of moet daarvoor gedaan worden? Dat zijn de kernvragen die de drijfveer vormden voor het EPOC 2030-2050-project, en waarover onderzoekers van maar liefst 13 Belgische instituten zich bijna vijf jaar lang gebogen hebben. En daarmee zorgde het project meteen ook voor een primeur, want dankzij EPOC 2030-2050 beschikt België nu over een virtueel expertise- en datacentrum rond energie. ‘Ons overkoepelende energiemodel brengt alle relevante sectoren samen. Bovendien is het tri-regionaal: we kunnen afzonderlijk inzoomen op Brussel, Vlaanderen en Wallonië’, zegt projectcoördinator Pieter Vingerhoets van VITO/EnergyVille.

De spil van het project was het zogeheten TIMES-model: een energiemodel dat zoekt naar kostenefficiënte oplossingen, en dit op basis van technische of economische randvoorwaarden. Dat kan bevoorradingszekerheid zijn, of koolstofneutraliteit in 2050, maar evenzeer betaalbaarheid voor burgers en bedrijven. Het model werd aangepast aan de Belgische energiecontext, en ook aan de drie  gewesten. ‘TIMES-BE, ons Belgisch TIMES-energiemodel, is inderdaad tri-regionaal: het kan ook gebruikt worden specifiek voor Brussel, Vlaanderen en Wallonië’, zegt projectcoördinator Pieter Vingerhoets. ‘Dat is heel belangrijk, want tussen de gewesten zijn er natuurlijk grote verschillen. De Vlaamse industrie verschilt bijvoorbeeld van de Waalse, en hetzelfde geldt voor mobiliteit en transport.’ Tegelijkertijd houdt het overkoepelend Belgisch TIMES energiemodel rekening met interacties tussen de gewesten op energievlak. ‘In die zin kun je het zien als een helikoptermodel.’ En dat helikopteraspect komt ook terug in de manier waarop het Belgisch TIMES energiemodel de verschillende relevante sectorensamenbrengt. ‘In vergelijking met eerder modelleerwerk houdt TIMES-BE nu veel meer rekening met belangrijke, energie-intensieve industrieën – zoals de chemische, de cement- en de staalindustrie.’ Het geïntegreerde karakter van het Belgisch TIMES energiemodel laat dus toe om modelleerwerk te verrichten voor specifieke gewesten of sectoren. Het gevolg daarvan zijn resultaten die objectief zijn, en zeer betrouwbaar, net ook omdat EPOC 2030-2050 zo breed gedragen wordt. Vingerhoets: ‘Dit vind ik persoonlijk als energie-expert de belangrijkste verdienste van het project: het bracht voor het eerst onze Belgische onderzoeksgemeenschap in zijn geheel samen.’

Een voorbeeld van data die het TIMES-energiemodel kan produceren zijn investeringen die nodig zijn om broeikasgasuitstoot te reduceren. Voor de regio’s kunnen ze helpen om de ambities van klimaatneutraliteit te realiseren. Hetzelfde geldt voor industriële sectoren en hun pogingen om te verduurzamen. Maar het energiemodel is om nog veel meer redenen nuttig. Beleidsmakers kunnen er natuurlijk de toekomst van het Belgische energiesysteem (of delen ervan) mee uittekenen. En voor bedrijven en sectorfederaties – zoals Febeliec, die VITO/EnergyVille de opdracht gaf tot het PATHS 2050-onderzoek – kan het cruciale informatie opleveren voor strategische beslissingen. ‘Energie-intensieve bedrijven willen liever vandaag dan morgen weten waar ze aan toe zijn op het vlak van energiebevoorrading’, zegt Vingerhoets. ‘Neem bijvoorbeeld de elektriciteitsprijs. Die was de afgelopen jaren erg volatiel, en hoe die zal evolueren is nog vrij onzeker. De prijs hangt ook af van beleidsbeslissingen, zoals taksen, tarieven en het gehanteerde marktmodel.’ Mede door dit nut voor de industrie zullen de EPOC-partners de komende jaren hun TIMES-BE-model blijven updaten, zodat vragen vanuit het bedrijfsleven beantwoord kunnen blijven worden.

De EPOC-samenwerking laat dus een virtueel expertise- en datacentrum op het vlak van energie na, wat ook na afloop van het project een voedingsbodem zal blijven vormen voor nieuwe samenwerkingsverbanden. De interesse in zo een dienstverlening is trouwens groot, zo bleek ook uit de respons van enkele belangrijke stakeholders als essenscia, Fluxys, Engie en de FOD Economie, die op 9 mei 2023 allen naar Thor Park, Genk afzakten voor het slotevent van  EPOC 2030-2050.