Met de door VITO ontwikkelde WaterAtlas kunnen naburige bedrijven elkaar ondersteunen in hun watervoorziening. De interactieve kaartentool maakt onderdeel uit van het project Vlaanderen Waterproof dat kadert binnen de Blue Deal-ambitie om de waterkringlopen in Vlaanderen verder te sluiten. In het project Vlaanderen Waterproof onderzoekt VITO daarnaast de opties om grondwatervoorraden te beschermen door slim waterbeheer en bijkomende buffering van water.
Een groot bedrijf waar het regenwater met honderden liters tegelijk van het dak via de regenpijp in het riool verdwijnt. Een wasserij in dezelfde buurt probeert zo duurzaam mogelijk water in te zetten, maar moet bij droogte toch een beroep doen op kraanwater. Hoe mooi zou het zijn als die wasserij het verloren hemelwater van het grote bedrijf kon inzetten om samen winst te halen uit water? Dankzij de WaterAtlas wordt dit mogelijk.
Duurzame waterbronnen
De WaterAtlas is een interactieve kaartentool van Vlaanderen die professionelen, maar bij uitbreiding iedereen, gratis kunnen raadplegen en die inzicht geeft in het potentieel van verschillende alternatieve waterbronnen. Op wateratlas.be maken kaarten de match tussen een lokale alternatieve waterbron en een lokale watervraag. Deze duurzame waterbronnen kunnen zowel grootschalig hemelwateropvang zijn als behandeld afvalwater. De lokale watervraag kan zowel gaan over huishoudens, bedrijven als landbouw.
Een mooi voorbeeld is de industrie in de groenten- en fruitstreek. Die biedt een enorm potentieel om gezuiverd industrieel afvalwater of hemelwater een nieuwe bestemming te geven voor irrigatie in de nabije land- of tuinbouw. Iedereen kan in zijn eigen regio nagaan waar er grote vraag is en een groot aanbod, en of die op elkaar af te stemmen zijn.
Wie de WaterAtlas raadpleegt, krijgt meteen ook alle achtergrondgegevens. Je ziet niet alleen waar exact de alternatieve waterbronnen zich bevinden, maar ook wie er in de buurt water nodig heeft. Concrete cijfers schatten in hoeveel hemelwater elke industriële site potentieel kan opvangen of hoeveel irrigatiewater elk land- of tuinbouwperceel nodig heeft. De tool maakt op die manier voor het eerst deze ruimtelijke data op een publiek platform beschikbaar. Zo brengen we duidelijk in beeld waar in droge periodes water beschikbaar kan zijn. Op die manier versnelt de WaterAtlas de transitie naar een klimaatrobuust Vlaanderen en steunt het vele lokale projecten.
“Als we ons willen wapenen tegen droge periodes – zoals we die de afgelopen jaren verschillende keren al hebben moeten meemaken – is een proactief beleid noodzakelijk. Met de Blue Deal willen we dit soort initiatieven dan ook heel hard ondersteunen. Door vraag en aanbod duidelijk in beeld te brengen kunnen we er ons beter tegen wapenen. De WaterAtlas is dan ook een initiatief dat nuttig is voor elke Vlaming, voor elk Vlaams bedrijf en voor elke Vlaamse stad of gemeente”, zegt Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir.
De WaterAtlas werd ontwikkeld binnen het Blue Deal project Vlaanderen WaterProof op vraag van Vlaams minister Zuhal Demir en werd door VITO met partners uitgewerkt op basis van feedback van waterbeheerders, ruimtelijke planners en organisaties concrete waterprojecten uitrollen.
KlimaatPlassen
Binnen Vlaanderen WaterProof bekeek VITO ook de mogelijkheden om de grondwatervoorraden te beschermen door slim waterbeheer en bijkomende buffering van water. De zandwinningsplassen in Donk (Dessel) en Rauw (Mol) maken deel uit van de demoruimte KlimaatPlassen. VITO en Pidpa voeren daar de komende 12 maanden metingen en testen uit om te bepalen hoeveel water er in de plassen kan opgeslagen worden en hoe dit water ingezet kan worden als alternatieve waterbron voor industrie of landbouw, of als ruwwater voor drinkwaterproductie.
Als het vandaag regent dan stroomt een groot deel van deze neerslag via grachten of de riolering rechtstreeks naar onze waterlopen en verdwijnt het water vervolgens snel richting zee. De klimaatverandering zorgt alsmaar vaker voor langere perioden van droogte, afgewisseld met hevige regenbuien. De beperkte aanvulling van het grondwater verhoogt de druk op ons watersysteem. Het is belangrijk dat we anders omgaan met water door neerslag niet langer snel af te voeren naar zee maar het water beter vast te houden en te hergebruiken.
Een wetenschappelijke studie uitgevoerd door VITO toont aan dat de zandwinningsplassen in de Kempen een rol kunnen spelen om de waterzekerheid in de regio te verbeteren. Met twee van die plassen gaan we in het Vlaanderen WaterProof-project aan de slag: de plas Donk in Dessel en de put van Rauw in Mol.
Voor de plas Donk (gelegen aan de Gravenstraat nabij Tabloo in Dessel) plant VITO in de loop van 2024 de bouw van een regelbare stuw. Door deze stuw aan de overloop van de groeve kan er tot 150.000 m³ water (of het jaarlijks watergebruik van ruim 2.000 gezinnen) gebufferd worden voor gebruik in droge perioden. Daarnaast is ook het dagelijkse overloopdebiet van gemiddeld 10.000 m³ (of het dagelijks gebruik van meer dan 85.000 gezinnen) inzetbaar als alternatieve waterbron wanneer dit debiet niet noodzakelijk is voor de voeding van de Witte Nete.
Eind 2023 startte Vlaanderen WaterProof een participatietraject op om te onderzoeken voor wie het gebufferde water een duurzame alternatieve waterbron kan zijn. In de eerste plaats wordt gekeken naar de bedrijven in de KMO-zone Stenehei en de nabijgelegen landbouw. Ook het gericht laten overlopen van het water in de plas Donk naar de Witte Nete is een mogelijkheid. Door de overloop van de plas te sturen kunnen we het basisdebiet van de Witte Nete op peil houden en de kwetsbare dier- en plantensoorten in de waterloop beschermen.
Momenteel stroomt een aanzienlijk volume water continu uit de Put van Rauw naar het Kanaal Dessel-Kwaadmechelen. Uit waterkwaliteitsanalyses blijkt dat het water van de plas Rauw van goede kwaliteit is en dat het mogelijk inzetbaar is voor drinkwaterproductie. Om zicht te krijgen op de noodzakelijke waterzuiveringsstappen zetten Pidpa en VITO piloottesten op. Een voordeel van het gebruik van het overloopwater als ruwwaterbron is dat het onttrekken van dit water geen significante impact heeft op de omgeving. Als de resultaten gunstig zijn, gaan we in een volgende fase na of dit water op lange termijn inzetbaar is voor drinkwaterproductie.
