Binnen het Europese project oPEN Lab worden twee wijken in Genk gerenoveerd op collectieve basis en dit met de allernieuwste technieken op het vlak van energie. Zo onderzoekt VITO/EnergyVille samen met Wonen in Limburg in de praktijk hoe ‘energiepositieve wijken’ vorm kunnen krijgen. Beide partners zullen ook na het project blijven samenwerken aan de verdere uitrol van duurzame woonwijken over Limburg.
Sinds eind 2021 ondergaan een dertigtal gezinswoningen in de sociale woonwijk Nieuw Texas en de voormalige mijnwerkerswijk Waterschei, beide in Genk, een collectief renovatieconcept, met de allernieuwste technieken op het vlak van verwarming, ventilatie en energieopslag. De renovatie heeft als doel om zogeheten positieve energiewijken (positive energy neighborhoods, of PEN’s) te creëren: stedelijke wijken die netto geen broeikasgasemissies uitstoten en jaarlijks netto leveranciers van energie zijn – met andere woorden wijken die in staat zijn om meer energie te produceren dan ze verbruiken. Het testen van dergelijke positieve energiewijken is momenteel van groot belang voor zowel bedrijven als overheden, om zo de optimale balans te vinden tussen renovaties op gebouw- of wijkniveau.
Pilootprojecten
PEN’s kunnen gezien worden als de (woon)wijken van de toekomst. Om de klimaatdoelstellingen te halen, moet tegen 2050 immers liefst 95% van de Vlaamse woningen een upgrade krijgen. Om die uitdaging te kunnen realiseren zijn pilootprojecten nodig waarin innovaties in de praktijk kunnen worden getest. Zo ook dus in Genk, waar woonmaatschappij Wonen in Limburg en VITO/EnergyVille al bijna drie jaar samenwerken in het Europese oPEN Lab-project. Het doel? Onderzoeken hoe energiepositieve wijken vorm kunnen krijgen. Het oPEN Lab-project heeft behalve in Genk ook nog een poot in Pamplona (Spanje) en in Tartu (Estland).
Aan de basis van het project ligt het realtime monitoren van de woningen vóór en na de renovaties – van het energieverbruik en het klimaat binnen en buiten tot het menselijk gedrag. Op deze manier kan de interactie tussen technologieën onderzocht, geëvalueerd en eventueel bijgestuurd worden. Om bovendien het ontwerp- en bouwproces te versnellen, wordt er ook een ‘digitale tweeling’ van de wijk gebouwd. Deze virtuele representatie laat toe om het effect van interventies eerst te bekijken in een digitale simulatie, alvorens deze toe te passen in de woningen zelf. Later kan diezelfde digitale simulatie dan ook weer afgetoetst worden met de real life effecten, om de representatie te optimaliseren. Dit leidt tot de ontwikkeling van bruikbare tools, zoals bijvoorbeeld de Vlaamse digitale wijkrenovatietool, waarmee renovatienoden van hele wijken in één keer digitaal in kaart zullen kunnen worden gebracht.
Wat het oPEN Lab-project uniek maakt, is de nadruk op sociale cohesie: buurtbewoners worden actief betrokken bij het vormgeven van hun woonwijk, bijvoorbeeld via informatiesessies, vergaderingen en sociale activiteiten. Op een co-creatieve manier werd zo het ontwerp van de renovatie gerealiseerd en worden de betrokken bedrijven uitgedaagd tot het verbeteren van hun oplossingen. Zo wordt een essentieel aspect van een ‘living lab’ heel bewust meegenomen: het succes van een technologie is meer dan de technologie alleen, het vereist ook een draagvlak en dus ook sociale innovatie.
Verdere samenwerking
“Willen we in de toekomst de energietransitie doen slagen, dan hebben we de burgers nodig”, zegt Dorien Aerts, projectcoördinator van het oPEN Lab-project in Genk. “Het is voor ons daarom erg belangrijk dat zij meeschrijven aan dit verhaal, en dat doen ze trouwens met erg veel enthousiasme. Maar we kijken ook al verder dan deze wijk alleen: met de inzichten die we hier verzamelen, kunnen we ook andere woonmaatschappijen en lokale besturen ondersteunen. Verder werken we samen met bedrijven – van lokale start-ups tot multinationals –om innovatieve producten en diensten te ontwikkelen en testen in het living lab, die lokaal en wereldwijd vermarkt kunnen worden.”
Door de interessante resultaten en inzichten die het project al opleverde, beslisten Wonen in Limburg en VITO/EnergyVille om hun samenwerking ook na het oPEN Lab-project (dat afloopt in 2026) voort te zetten. Ze tekenden daarvoor een structurele samenwerkingsovereenkomst. Zo blijven ze zich verder inzetten voor de uitrol van duurzame (woon)wijken.
Door de samenwerkingsovereenkomst wordt oPEN Lab een structureel onderdeel van het Open Thor Living Lab, de innovatiehotspot die zich uitstrekt over Thor Park, Nieuw Texas, de tuinwijk in Waterschei en KRC Genk. Het warmtenet, het gelijkstroomnet en het dataplatform die nu worden uitgerold binnen Open Thor zouden daarmee op termijn doorgetrokken kunnen worden naar de woonwijken van Nieuw Texas en Waterschei. “Om de energietransitie te realiseren, volstaat het niet om innovatieve technologieën te bedenken. Deze moeten ook als product succesvol op de markt gebracht worden. Daarom zetten we vanuit EnergyVille in op de uitbouw van een living lab, waar bedrijven hun producten en diensten kunnen ontwikkelen en testen in een reële setting. De buurtbewoners van Nieuw Texas en Waterschei maken nu ook structureel deel uit van dat living lab en geven als echte voortrekkers energie-innovaties mee vorm. Zij zijn immers cruciaal om de puzzelstukjes rond de energietransitie in elkaar te doen passen”, aldus Gerrit Jan Schaeffer, algemeen directeur van EnergyVille.
