Vlaanderen wil (en moet) als dichtbevolkte, sterk ontwikkelde en geïndustrialiseerde regio tegen 2050 bijdragen aan een duurzame klimaat- en energietransitie. Het MOONSHOT- programma van VLAIO bundelt daarvoor de krachten van de Vlaamse industrie, kennisinstellingen en overheidsinstanties om baanbrekende technologieën te ontwikkelen die de CO2-emissies sterk verminderen. Sterke en impactvolle innovaties zijn daarvoor nodig, maar hoe meet en evalueer je nu de duurzaamheidsimpact van verschillende innovaties in een vroeg stadium en op een consistente, wetenschappelijk onderbouwde manier? Daarvoor ontwikkelde VITO, in samenwerking met haar partners, in opdracht van VLAIO een nieuw analyse-instrument, dat vanaf nu ook in andere contexten en regio’s kan worden ingezet.
Het MOONSHOT-programma van de Vlaamse regering stelt de ambitie “Vlaamse industrie CO2-arm en koolstofcirculair tegen 2050” voorop. In de projecten die daaronder lopen kaderen verschillende innovatieve technologieën en processen om de CO2-emissies drastisch te verminderen. Om te bepalen hoe de duurzaamheidseffecten van deze technologieën op een objectieve en vergelijkbare manier kunnen gemeten worden, was er nood aan een studie en overkoepelende analysemethode.
VLAIO startte daarom samen met Catalisti eind 2021 de opdracht ‘Ontwikkeling van een methodologisch kader voor de duurzaamheidsevaluatie van het Vlaamse MOONSHOT- innovatieprogramma’. VITO stond in voor de uitvoering, in samenwerking met Deloitte, Universiteit Antwerpen, Katholieke Universiteit Leuven en Universiteit Gent.
Een objectieve, transparante en overkoepelende methode voor duurzaamheidsanalyse van nieuwe technologieën
De opdracht van VLAIO bestond erin om ‘een geharmoniseerd methodologisch kader naar voor te schuiven dat toelaat om de projecten binnen het MOONSHOT-innovatieprogramma te analyseren in termen van hun potentiële economische haalbaarheid en milieu-impact’:
- Bij de economische haalbaarheid wordt er gekeken naar de berekening van totale kosten (zowel operationeel als investeringen), opbrengsten en rentabiliteit van het project.
- Met milieu-impact wordt er gefocust op de bijdrage aan de strijd tegen de klimaatopwarming, meer bepaald de bijdrage van het project aan de Vlaamse doelstellingen m.b.t. koolstofreductie.
De uitvoering gebeurde in verschillende fasen. Allereerst werden de bestaande methodologieën voor duurzaamheidsbeoordelingen onderzocht en doorgelicht op vlak van hun toepassingsgebieden, doelen en verschillen. De conclusie was dat deze bestaande beoordelingsmethoden vaak grote hoeveelheden data en tijd nodig hebben, wat een probleem kan zijn voor technologieën die nog in een vroeg stadium van ontwikkeling zijn, zoals die in het MOONSHOT-programma. Bijgevolg waren de bestaande methodologieën ongeschikt voor dit project.
Miet Van Dael (VITO): “We gingen over tot het maken van een specifieke selectie van indicatoren, rekening houdend met het doel en de reikwijdte van MOONSHOT. Het hoofddoel daarbij was om een duidelijk inzicht te krijgen in het potentiële duurzaamheidseffect van een innovatie en de stappen die nodig zijn om dit te realiseren.”
Toepassing binnen het MOONSHOT-programma
Het analyse-instrument wijst onderzoekers de weg naar de meest duurzame configuratie van hun technologie of idee, rekening houdend met de MOONSHOT-context. Dit door duidelijke onderzoeksdoelstellingen vast te stellen en door het helpen bepalen van de technologische routekaart (‘roadmap’) naar implementatie.
VITO en haar partners vertaalden dit naar concrete methodologische richtlijnen en indicatoren, waaronder:
- de gemiddelde kost van een project of innovatie per eenheid geproduceerde output
- de terugverdientijd
- de klimaatimpact
- de hoeveelheid energiegebruik per ton vermeden CO2-emissies
Bij de ontwikkeling van het instrument werd ook de mogelijkheid voorzien om de duurzaamheidsevaluatie te doen voor een verwachte toekomstige industriële schaal, zodat technologieën van verschillende commerciële schaalgrootte objectief met elkaar vergeleken kunnen worden. Ook geeft dit instrument een overkoepelende blik op de volledige waardeketen. Dat is cruciaal om ervoor te zorgen dat de gunstige effecten van de geëvalueerde innovaties (i.e. economisch of milieugerelateerd) niet ongedaan gemaakt worden in andere stappen van de waardeketen. Zo ontwikkelden VITO en haar partners uiteindelijk een universeel en overkoepelend analyse-instrument voor de duurzaamheidsevaluatie van de projecten en innovaties binnen het MOONSHOT- programma van VLAIO.
Na een succesvolle Proof of Concept-test vorig jaar wordt het analyse-instrument nu effectief toegepast binnen de nieuw goedgekeurde projecten onder het MOONSHOT- programma.
Helga Pien (VLAIO): “De samenwerking met VITO verliep steeds vlot en constructief en we zijn heel tevreden met het universele instrument dat zij ontwikkelden om al in een heel vroeg stadium de duurzaamheidseffecten van nieuwe projecten te evalueren. Het instrument maakt het een stuk makkelijker om de impact van projecten van diverse grootte gestandaardiseerd op te kunnen volgen. Het zorgt ook voor een snellere rapportering richting de overheden. Zeker een meerwaarde voor ons.”
Analyse van nieuwe innovaties voor conversie van zonne-energie
Intussen vertaalt VITO het werk dat voor VLAIO gebeurde door naar de EIC (European Innovation Council), meer bepaald bij de evaluatie van de impact van opkomende innovaties op vlak van solar-to-X technologieën. Brandstoffen, chemicaliën en materialen die direct uit zonne-energie (en eenvoudige bouwstenen zoals water, stikstof en CO2) gemaakt zijn, vormen een groeimarkt van mogelijk baanbrekende technologieën. Het is cruciaal om al in een heel vroeg stadium de technologie met de meeste impact te kiezen voor de juiste context en deze verder te ontwikkelen en aan te passen aan de noden van de maatschappij. Ook hiervoor is het analyse-instrument van VITO geschikt omdat het de impact van technologische innovaties in een vroeg stadium kan evalueren.
Carina Faber (EIC): “Het hoofddoel van de samenwerking met VITO is om samen een methodologie te ontwikkelen die het mogelijk maakt om onderzoek en ontwikkeling in een vroeg stadium te sturen in de richting van de meest duurzame apparaat configuraties. Die solar-to-X technologieën identificeren die een duidelijke toegevoegde waarde zullen hebben in het brede landschap van bestaande hernieuwbare energietechnologieën."
Toekomst en bredere toepassing van het instrument
VITO wil dat zoveel mogelijk belanghebbenden aan de slag kunnen met deze methode en dit instrument. We werken intussen aan een opleidingstraject voor bedrijven op basis van het werk dat we voor VLAIO en EIC deden. Zo hopen we een bijdrage te leveren aan het versnellen van de ontwikkeling van de juiste en meest impactvolle innovaties om onze maatschappij en planeet verduurzamen.
Interesse voor dergelijke opleiding op maat van uw bedrijf? Neem contact op met Miet Van Dael.
