Een integrale kijk op duurzaamheid en visiegedreven werken vanuit mede-eigenaarschap is de sleutel van een duurzame organisatie – Blog post door Yves De Weerdt, Research Coordinator Sustainability Transitions VITO
Niet kiezen tussen winst maken of duurzaamheid, maar oplossingen uitdenken die duurzaam zijn omdat ze meervoudige meerwaarde crëeren: economisch, sociaal, ecologisch, …
De huidige, urgente mondiale uitdagingen vragen om fundamentele verandering van de maatschappelijke systemen die deze problemen in stand houden. Transitieonderzoek helpt om de complexiteit van deze uitdagingen te begrijpen. Het toont hoe maatschappelijke transities ondersteund kunnen worden om tot eerlijkere, duurzame en veerkrachtige samenlevingen te komen.
Transities zijn processen van radicale en structurele verandering van de maatschappij en haar diverse socio-technische deelsystemen (bijvoorbeeld energiebevoorrading, mobiliteit, ruimtelijke ordening, voedselvoorziening, enz.). Het gaat hierbij over fundamentele omslagen die leiden tot andere manieren van denken, doen en organiseren. Het gaat dus niet over ‘dingen een beetje beter maken’ (optimaliseringsdenken), maar over ‘betere dingen doen’. Met een concreet voorbeeld: niet de energievraag van de produktie van spijkers verminderen, maar een biobased circulaire lijm ontwikkelen die de ‘rol’ van spijkers kan overnemen.
Binnen VITO zijn transities en transitiesturing centrale concepten waarmee we de omslag naar een duurzame samenleving willen helpen realiseren . We richten ons op het ontwikkelen van transformatieve kennis en technologie. Dat wil zeggen dat ze de status quo uitdaagt, bijdraagt aan fundamentele verandering en zo duurzame innovatie tot stand brengt.
Transities zijn per definitie langdurige (denk aan de wereld waarin de kinderen van jullie kinderen zullen leven) en ook complexe processen. Om deze te kunnen begrijpen en er mee richting en vorm aan te kunnen geven, is het belangrijk om er op een beheersbare schaal mee aan de slag te gaan: in projectvorm noemen we dat transitie-experimenten. Van daaruit kunnen we dan een leerproces uit bouwen dat weer tot nieuwe projecten en activiteiten kan leiden. We gebruiken transitiedenken nu dan ook om intern onze ambitie van een klimaatpositief VITO te realiseren tegen 2030. We leggen hieronder uit wat deze aanpak concreet behelst.
Een integrale kijk op duurzaamheid
Te vaak worden duurzaamheidsuitdagingen vanuit een beperkt zichtsveld benaderd. Als je enkel de uitstoot van een wagen wil uitschakelen, heb je nog verschillende keuzes om dat op te lossen. Als je beseft dat mobiliteit ook een energievraagstuk is, maak je hoogstwaarschijnlijk andere keuzes. Wie beseft dat het mobiliteitsprobleem niet enkel een milieuprobleem is, maar ook een verkeers- (of congestie-) probleem, zal niet volstaan met een oplossing die enkel uitstoot vermijdt.
De file op de Antwerpse ring voor en na de introductie van de electrische auto (fictief voorbeeld)
Wie naar drinkwaterbesparing kijkt zonder het businessmodel van de watermaatschappijen te kennen, loopt het risico om vooral de minst begoeden te treffen (maak voor jezelf maar eens de denkoefening hoe we daartoe komen). En wie niet nadenkt over het feit dat zonnepanelen in de huidige situatie eigendom van de woning veronderstellen, hoeft niet verbaasd te zijn dat er op een bepaald moment maatschappelijke weerstand ontstaat door de sociaal ongelijke introductie van de technologie.
Het is dus nodig om op een integrale manier naar duurzaamheid te kijken. Enkel zo kan je vermijden dat je met een oplossing telkens een ander probleem creëert, of een probleem gewoon verschuift. Dat betekent dat we steeds ook zullen hebben voor de verschillende dimensies van duurzaamheid, vaak voor het gemak de 3P’s genoemd: people (de sociale impact), planet (de ecologische dimensie) en profit (het economische luik). We streven ernaar om bij onze activiteiten op elk van deze domeinen meerwaarde te creëren. Activiteiten ontplooien die veel geld genereren kunnen ons de ruimte bieden op andere vlakken heel sterk de sociale kaart te trekken, om maar een voorbeeld te nemen.
Visiegedreven
Voor VITO is die visie en ambitie heel duidelijk: tegen 2030 willen wij een klimaatpositieve organisatie zijn. Onze onderzoekers zijn beroepshalve dagelijks met duurzame technologiëen bezig. Er is dus een grote intrinsieke motivatie om die kennis ook in de eigen organisatie toe te passen. En door ze toe te passen, leren de onderzoekers op hun beurt weer meer over de toepasbaarheid en relevantie van hun onderzoek. We proberen op basis van de duurzaamheidsacties ook nieuwe onderzoekstrajecten te definiëren. Zo wordt duurzaamheid een onlosmakelijk deel van werken op VITO. De ontwikkeling van een duurzaamheidsdashboard voor VITO zorgt ervoor dat we ons bewust worden van waar en hoe onze impact wordt gegeneerd, en biedt ons de mogelijkheid om het effect van onze acties na te gaan. Het is dan ook een integraal deel van het leerproces.
Werken vanuit mede-eigenaarschap
Alle One Planet initiatieven worden steeds door de werknemers zelf getrokken. Zo gaat visievorming hand in hand met mede-eigenaarschap. Onze eigen VITO organisatie biedt daarbij een uitgelezen omgeving om vanuit een integrale duurzaamheidsbenadering aan de slag te gaan. We kunnen eigen initatieven opstarten en ideeën ontwikkelen waarmee we ook op grotere schaal impact kunnen genereren, door gaandeweg ook andere actoren mee te nemen en te betrekken. We bieden zo hefbomen naar andere organisaties om zo samen de duurzaamheidstransitie te realiseren. Intern maken we ruimte voor initiatieven die vertrekken vanuit de interesses en motivaties van de medewerkers, en spreken we zoveel mogelijk eerst intern aanwezige kennis aan, voor we externe ondersteuning zoeken.
Kleine of grotere innovaties kunnen pas een echt alternatief vormen voor de bestaande onduurzame manieren van doen indien ze door voldoende actoren worden gedragen. Indien ze op zichzelf kunnen ‘overleven’ omdat ze een bepaalde schaal bereiken voor hun economisch voortbestaan, of omdat ze inhaken in de activiteiten van andere bedrijven of organisaties. Concreet voor VITO betekent dit enerzijds kijken naar partners die voor bepaalde oplossingen de schaal kunnen bieden om nieuwe praktijken levensvatbaar te maken. Tegelijkertijd willen we steeds oog hebben voor grootschaligere, mogelijk internationale toepassingsmogelijkheden met grote impact.
Anderzijds zullen we soms ook in de ‘ketens’ van diensten die we aanspreken moeten ingrijpen en nieuwe ketens uitdenken. Zo zat de toelevering van katoenen handdoekrollen bij VITO in een keten die op verschillende aspecten onduurzaam was. Dat hebben we onderbouwd door onze interne kennis over Levenscyclusanalyse (LCA) aan te spreken, waaruit bleek dat vanuit de duurzaamheidsoogpunt de overstap naar de blazers een no-brainer was. En ook de terugverdientijd van ongeveer vier jaar, maakt het ook econonomisch zinvol. Via de aanschaf van luchtblazers hebben we de keten dus ‘hervormd’, en hebben we een stuk ‘onduurzame winst’ voor de toeleveranciers omgebogen naar arbeidskwaliteit voor het onderhoudspersoneel. Dat is dus een voorbeeld van een integrale kijk op duurzaamheid. Onderzoekers van SEB en MRG brachten hun expertise in, de technische diensten dachten mee over de praktische haalbaarheid, de aankoopdienst ondersteunde de aanschaf van de toestellen. Een mooie stap in de richting van wat we in transitietermen ‘co-creatie’ noemen: door verschillende expertises in samenspraak complementair in te zetten, krijg je meer integrale oplossingen die meerwaarde leveren op meerdere dimenssies van duurzaamheid, wat, zoals hoger al gezegd, in transitiepraktijk steeds wordt nagestreefd.
Ontdek het hier:
