Droogte teistert Vlaanderen al voor het vierde opeenvolgende jaar. Wat al langer geweten is, geraakt breed bekend: Vlaanderen kampt met ernstige waterschaarste. Een grondige herdenking van ons watersysteem met behulp van technologische innovatie en een nieuwe benadering dringt zich op. Zoniet dreigt er disruptieve schade voor onze economie. De Vlaamse regering blijft niet bij de pakken zitten en kondigde onlangs de ‘Blue Deal’ af. VITO kan met haar watergerelateerde tools en innovatieprojecten en haar specifieke waterkennis een belangrijke bijdrage leveren.
“Water en klimaat zijn onlosmakelijk verbonden”, vertelt Inge Genné, programmamanager Water bij VITO. “Zo brengt de klimaatverandering ons meer droogte en op langere termijn baart ook de zeespiegelstijging zorgen. Anderzijds speelt water een belangrijke rol bij het oplossen van de gevolgen van de klimaatverandering, denk maar aan de nood aan verkoeling en aan extra waterbuffering tegen langdurige droogte. Klimaat en water vormen een samenhangend systeem: de zogenaamde ‘water-klimaat-nexus’.”
Flexibel en veerkrachtig
Vlaanderen sprak eerder al de ambitie uit om tot een ‘(klimaat)robuust watersysteem’ te komen. “Robuust betekent hier wel sterk en schokbestendig, maar het mag vooral niet rigide zijn. Net veerkracht en flexibiliteit zijn cruciaal”, benadrukt Inge Genné. “Ons watersysteem moet in de toekomst kunnen omgaan met wisselende omstandigheden zoals extreme droogte of net een periode met intensieve regen. Elke onderneming die water gebruikt in zijn processen moet zich kunnen aanpassen, en ook onze steden en regio’s moeten leefbaar blijven in de nieuwe realiteit. We hebben nood aan een flexibel watersysteem dat het beschikbare water maximaal inzet voor alle mogelijke toepassingen en gebruik.”
Data naar informatie
“Intelligente beheersystemen die zowel de waterkwaliteit als de -kwantiteit gedetailleerd en in real time in kaart brengen, bieden de mogelijkheid om flexibeler en beter om te gaan met onze watervoorraden”, zegt Piet Seuntjens, innovatiemanager bij VITO. Op technologisch vlak zet VITO daarom in op data-naar-informatie. Hierbij wordt waterkennis gekoppeld aan databeheer en ontwikkelen we softwaretools voor overheden en bedrijven om een slimme sturing mogelijk te maken.
“We willen artificiële intelligentie en machine learning inzetten om tot heel precieze en praktische informatie te komen, onder meer over de waterafvoer. Een van de problemen waar we in Vlaanderen mee kampen is het feit dat onze ruimte vooral ingericht is om het water snel af te voeren. Zowel in tijden van droogte en waterschaarste als bij wateroverlast, moeten we in staat zijn om gerichte beslissingen over acties (zoals het oppompen van water uit waterlopen, het vullen en ledigen van buffers, of het hergebruiken van water) te kunnen maken op basis van snelle en accurate data over de kwaliteit en kwantiteit van het water.
“Met Internet of Water Flanders zetten we nu al in op machine learning en artificiële intelligentie om real time informatie over waterkwaliteitsparameters te verwerken. Die informatie is bruikbaar bij het aanpakken van de problematiek van lozingen in oppervlaktewater en de verzilting (een gevolg van droogte) in onze polders en havengebieden.”
Samenwerking
Samenwerking wordt cruciaal voor ons toekomstig watersysteem, in de waterwereld en in alle onderdelen van onze samenleving. “Een goede samenwerking tussen Vlaamse waterspelers vormt het fundament voor de noodzakelijke transitie. VITO werkt samen met de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), De Watergroep, Aquafin en De Vlaamse Waterweg en zet haar transitieteam in om samen met VLAKWA een systeemaanpak uit te werken .
“Water heeft vele gebruikers met elk hun maatschappelijk en economisch belang. Het hoeft echter geen concurrentiestrijd te worden”, stelt Inge Genné. “Dezelfde waterdruppel kan vele malen hergebruikt worden. Maar dan moeten we het watergebruik wel slimmer maken en hergebruik stimuleren. En dat kan enkel als gebruikers elkaar beter leren kennen en elkaars waternoden ontdekken. Zo kunnen we samenwerking tot stand brengen en ontstaan er zelfs win-win situaties.”
Bedrijven autonomie geven
“Als je de wateruitdagingen in onze industrie bestudeert, is het duidelijk dat circulair watergebruik maximaal ontwikkeld moet worden. Zo koppel je de beperkte beschikbaarheid van water los van economische groei”, geeft Inge Genné aan. “Maar een goed overzicht van het watergebruik van een bedrijf vergt een grondige wateraudit waarbij alle watervragers en -verbruikers in kaart gebracht worden. VITO brengt dit ‘meten is weten’ concept een stap verder en ontwerpt waterdashboards die bedrijven een hoge autonomie in het beheer van het eigen water bieden. Onder de noemer ‘Watermanagement 4.0’ bekijken we hoe een slimme processturing kan inspelen op wisselende beschikbare waterbronnen. Toekomstscenario’s en de bijhorende kosten-baten analyses moeten rekening houden met de klimaatverandering en bijhorende impact op waterbeschikbaarheid en de gevolgen voor andere gebruikers van het watersysteem. VITO werkt aan een Waterbarometertool die de droogterisico’s voor een bedrijf inzichtelijk maakt .
Leefbare steden
Voor de leefbaarheid in onze steden dienen er eveneens grote stappen gezet te worden, benadrukt ze. “Zowel grijze, ‘engineered’ oplossingen als natuurgebaseerde maatregelen kunnen ons wapenen tegen de klimaatverandering.
Bij de ontwikkeling van nieuwe sites of renovatieprojecten is het cruciaal om reeds in de ontwerpfase actief in te zetten op optimaal, deels decentraal waterbeheer. Om tegemoet te komen aan de vragen vanuit de drinkwatersector en de projectontwikkelaars heeft VITO de WaterArchitect ontwikkeld. Hierbinnen kunnen scenario’s met bufferingoplossingen en inzet van alternatieve waterbronnen, zoals regen- en grijswater, ontworpen en doorgerekend worden. Het prototype van de tool wordt momenteel gedemonstreerd op de Hertogensite in Leuven.
De oude tegenstelling “natuur of economie” is trouwens achterhaald. Zo kan het teruggeven van drooggelegde moerasgebieden aan de natuur een natuurlijke waterbuffering bieden. Tegelijk ontstaat er hierdoor meer recreatiegebied en dat geeft dan weer nieuwe economische impulsen. Deze zogenaamde ecosysteemdiensten van de natuur gaan breed. Zo zorgt ontharding en boomaanplant in de steden voor meer doorsijpeling van regenwater in de bodem, vermindert het de vorming van hitte-eilanden, verbetert het de luchtkwaliteit en zorgt het voor CO2-afbraak. Dat maakt het leven in de steden aangenamer. VITO’s Natuurwaardeverkenner-tool (www.natuurwaardeverkenner.be) biedt stedenbouwkundigen, architecten en beleidsmedewerkers een snel en handig overzicht van het potentieel van ingrepen.”
Water en landbouw
Vanzelfsprekend kreunt ook onze landbouw onder de verdroging door de het klimaatwijziging. Inge Genné: “VITO zet satellietbeelden in om te monitoren hoeveel water elk gewas nodig heeft en wanneer het optimale moment is voor de beregening. VITO lanceert de Irrigatie 2.0 tool die ook alternatieve waterbronnen nabij landbouwbedrijven in kaart brengt. Zo kan gezuiverd afvalwater van afvalzuiveringsinstallaties of van industriële watergebruikers (met bepaalde gecontroleerde kwaliteitsparameters) - water dat normaal gezien geloosd wordt - voor bepaalde teelten hergebruikt worden.
Modelregio
“Zo zie je dat er voor de grote wateruitdagingen heel wat oplossingen zijn. Vlaanderen moet zijn knowhow bundelen om de uitdaging aan te gaan. Door in te zetten op cross-sectorale water-klimaat oplossingen kunnen we ook wereldwijd uitpakken. Zo kunnen we evolueren van waterschaarse regio tot modelregio voor efficiënt watergebruik.”, besluit Inge Genné.
